DÜNYA    
BANKASI     (ULUSLARARASI İMAR VE
KALKINMA BANKASI)

Uluslararası İmar ve
Kalkınma Bankası ve­ya Dünya Bankası 1944 yılında imzalanan Bretton Woods
Anlaşması uyarınca 1946 yılın­da kurulmuştur. 25 Haziran 1946’da faaliyete
geçen Banka, 15 Kasım 1947’dc Birleşmiş Mil-letler’in bir ihtisas kuruluşu
olmuştur.

Amerika Birleşik
Devletleri’nin Bretton Wo-ods N.H. şehrinde toplanan ve o günkü dünya­da düşman
kampları oluşturan Almanya ve Ja­ponya ile müttefikleri dışında kalan 44 devle­tin
temsilcileri, savaş sonrasında dünyaya yeni bir ekonomik ve parasal düzen
getirmeye ça­lıştıkları Birleşmiş Milletler Para ve Malîye Konferansında
(UNMFC) uzun çalışmalar­dan sonra şu iki teşekkülün kurularak faaliye­te
geçirilmesine karar vermişlerdir: a) Ulusla­rarası Para Fonu (IMF); b) Uluslararası
İmar ve Kalkınma Bankası (IBRD).

Bunlardan, kısa adıyla
Dünya Bankası olan Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası’nın kuruluş amacı: a)
Savaştan sonra meydana ge­len yıkıntıları hızla tamir etmek, savaşta ağır zarar
gören memleketlerin tekrar eski üretim ve geçim imkânlarına kavuşmalarına
yardım etmek, b) Azgelişmiş memleketlerde ekono­mik kalkınma ve gelişmeye
yararlı devlet ve özel sektör yatırımlarını verimli projeler ve uzun vadeli
kredilerle desteklemektir.

Faaliyetlerini 1948
yılından itibaren azgeliş­miş ülkelere yöneltmiş bulunan Dünya Banka­sı’nın
fonksiyonları aşağıdaki şekilde özetlene­bilir:

a)   Üye  
ülkelerin   tediye  blançolarındakİ uzun vadeli ve bünyesel
dengesizlikleri gider­mek;

b)  Üye ülkelerin ulusal parasının dış değerin­de
istikrar sağlamak;

c)
Uluslararası Özel-yabancı sermaye yatırım­larını desteklemek ve milletlerarası
kredi sağ­lamak;

d) Dünya
kaynaklarının gelişmesine yardım­cı olacak yatırımları yapmak;

e)
Azgelişmiş ülkelerin sermaye ihtiyaçları­nın karşılanmasına yardımcı olmak.

Dünya Bankası’na
sadece IMFye üye olan ülkeler katılabilir. Bu sebeple Banka’ya üye ül­keler,
fon üyeliğine paralel bir şekilde artış göstermiştir. Merkezi Washington’da
olan Banka’nın bugün 149 üyesi vardır. Türkiye Banka’ya 19.2.1947’de 5016 sayılı
kanunla ka­tılmıştır.

Dünya Bankası, IMFye
benzer bir şekilde yönetilir. Banka’ya üye her ülkeden katılan bir guvernor ile
bir guvernor yardımcısından oluşan guvernorlcr kurulu her yıl Eylül ayında
toplanarak yıllık raporu ve hesapları görüşe­rek kabul eder, direktörleri
seçer. Şu anda di­rektör sayısı 21’dir. Bunlardan altısı Banka’­nın sermayesine
en fazla katılmış ülkeler tara­fından atanır. On beşi seçim ile iş başına
gelir. Direktörler Banka’nın başkanım seçer. Başka­nın üç yardımcısı vardır.
Genellikle ABD’li olan başkanların görev süreleri 5 yıldır. Baş­kan
direktörlüğün genel politikasına uygun olarak Banka’nın genel yönetiminden
sorum­ludur. Başkanın emrinde çalışan personel, coğrafi temsil esasına göre
Banka’ya alınır, atamalarda mesleki tecrübe ve yetenek ön planda getir. Dünya
Bankası’nın kullandığı fonlar başlıca iki kaynaktan sağlanır. Bunlar üye
ülkelere yapılan hisse senedi satışları ”e büyük mali kurumlara yapılan veya
borsalar­da yaptırılan bono satışlarıdır. Ayrıca banka, Özellikle ABD ve diğer
büyük sermaye piyasa­larına tahvil ihraç ederek de kredi teinin eder. Dünya
Bankası doğrudan hükümetlere de kre­di açabilir. Firmalara açacağı krediler
için hü­kümet garantisi ister. Özel mali kurumların başka ülkelere açacakları
kredilere de ilgili hü­kümetlerle anlaşmaya varırsa kefil olabilir.

Kısa vadeli kredi
işlemlerinde bulunmayan Dünya Bankası’nın kredi açarken dikkate aldı­ğı
hususlar şunlardır: a) Kredi verilecek ülke­nin piyasadan makûl şartlarla kredi
almak im­kânının bulunmaması; b) Kredinin kullanıla­cağı projenin Banka’ya
sunulması ve Banka ta­rafından onaylanması; c) Banka’ya borçlana­nın özel
teşebbüs olduğu durumlarda üye dev­letin kefaleti ile Merkez Bankası veya başka
bir resmi veya yarı resmi kuruluşun onayının bulunması; d) Banka’ya üye
ülkelere Hazine,

Merkez Bankası,
İstikrar Fonu idaresi ve di­ğer resmi ve yarı resmi kuruluşlar kanalıyla kredi
sağlanması.

Dünya Bankası 1982
yılından bu yana açmış olduğu kredilere değişken faiz uygulamakta­dır. Faiz
oranı Banka’nın borçlanma maliyeti­ne göre yılda iki kere (1 Ocak ve 1 Temmuz)
tesbit edilmektedir. Kredilerin geri dönme sü­resi ise 3-5 yılı ödemesiz olmak
üzere 15-20 yıl­dır. Kredinin kullanılmayıp bankada tutulan kısmı için % 7,5
oranında ilgili ülkeye gider ya­zılır.

Dünya Bankası
genellikle tek başına ele alın­mayıp, Uluslararası Kalkınma Birliği (IDA) ve
Uluslararası Finans Kurumu (IFC) ile bir-ILkte değerlendirilir.

1950’lerde Dünya
Bankası’na bağlı olarak kurulan bu iki yardımcı teşekkülden Uluslara­rası
Finansman Kurumu (IFC), özellikle az gelişmiş memleketlerde özel teşebbüslerin
ku­racakları sanayi teşekküllerine çeşitli krediler vermek ve hisse senedine
çevrilebilir ikrazlar­da bulunmakla görevlidir. Milletlerarası Kal­kınma Biri
İği (JDA) ise, gene azgelişmiş mem­leketlerde altyapıya dönük ekonomik ve sos­yal
tesisleri, çok düşük i’aizli ve yeteri kadar uzun vadeli kredilerle
desteklemektedir.

Son yıllarda daha çok
yararlanmakla birlik­te, Türkiye 1950’lerden beri Dünya Bankası’n-daıı sürekli
kredi sağlamaktadır.

N.Zahit KESKİN Bk..
Bankacılık; İME