Dost Muhammed Kimdir, Hayatı, Dönemi, Hakkında Bilgi
Dost Muhammed, emir olduktan sonra ilk iş olarak 1836’da Peşaver’i Sikhler’in elinden almak üzere bir sefer düzenledi. Ancak savaşta yenilerek geri çekilmek zorunda kaldı. Bundan sonra, Afganistan’da egemenlik kurmak için yanşan Ingilizler ve Ruslar’la mücadele etti. 1837’de Ruslar’m desteklediği İnanlılar Herat’ı işgal edince, Afganistan’ın Ruslar’m egemenliği altma girmesinden çekinen Ingilizler, kendilerine dostça davranmayan Dost Muhammed’i tahttan indirerek yerine Şah Şuca’yı geçirmeye karar verdiler. İngiliz ordusunun 1839’da Kandehar’a girip Şah Şuca’yı Afgan emiri ilan etmesiyle, 1842’ye dek sürecek olan I. Afgan Savaşı başlamış oldu.
İngilizler birkaç ay içinde Gazne ve Kabil’i ele geçirdiler. Dost Muhammed, önce Belh’e ardından Buhara’ya kaçtıysa da burada tutuklandı. Bunun üzerine ülkede büyük olaylar başgösterdi. Afganlılar yabancı işgalcilere ve zorla başlarına geçirilmiş olan Şah Şuca’ya karşı ayaklanarak İngilizler’e karşı savaşmaya başladılar. Bu sırada hapisten kaçan Dost Muhammed ordularının başına geçtiyse de, i84Q’ta yeniden yakalanarak ailesiyle birlikte Hindistan’a sürgüne yollandı.
Afganlılar’la Ingilizler arasında iki yıl süren çatışmalar sonunda Ingilizler Kabil’den çekilmek zorunda kaldılar. Çekilme sırasında, Dost Muham-med’in oğlu Ekber Han’ın saldırısına uğrayan Ingiliz ordusu büyük kayıplar verdi. Ingilizler aynı yıl Kâbil’i yeniden kuşatma girişiminde bulundularsa da başarılı olamadılar. Dost Muhammed, sonunda Afganistan’a döndü ve 1842’de yeniden tahta çıktı.
Dost Muhammed, bu tarihten sonra tüm gücüyle ülkedeki denetimini sağlamlaştırmaya çalıştı. Dürrani hanedanının çökmesinden sonra yitirilen Hindikuş Dağları’nm ötesindeki eyaletleri ele geçirdi. 1855’te İngilizler’le Herat’a göz diken İran’a karşı bir antlaşma imzaladı.İran da, 1857’de İngilizler’le imzaladığı Peşaver Antlaşması’yla Herat’taki haklarından vazgeçtiğim ve Afganistan’ın bağımsızlığını tanıdığını açıkladı. Dost Muhammed, Haziran 1863’te Afgan ordularının Herat’a girmelerinden kısa bir süre sonra buradaki ordugâhında öldü.
• KAYNAKLAR: Burns, Cabool, 1842; Ferrier, History of Afgans, ÎS58; L.W.Kİng, History and Coinage of the Bakarzais, 1896; M.Lal, Life of Dost Muhammed, 1846.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi