Doğu Karadeniz Ağızlarında Kıpçakça Üzerine Tespitler

Doğu
Karadeniz Ağızlarında Kıpçakça Üzerine Tespitler

Can Özgür

a. Ünlü
Türemesi: Gerek Eski Kıpçakçada gerekse
bugünkü Kıpçak şivelerinde görülen bir hâdisedir.

Rize ili ağızlarında şu örnekler
bulunmaktadır: ,

urusca < Rusça,

urum < Rum,

afiyon < Afyon,

konturol < kontrol,

tirabizanli < Trabzonlu,

dilisim < tılsım,

yirimi < yirmi,

usteyimen < üstteğmen,

b. Çift
dudaksı “w” ünsüzü: Tek
bir örneği geçmektedir,

fawrika < fabrika

c.
Tonsuzlaşma: …ön seste katı patlayıcı, tonlu
b, c, d, g ünsüzlerinin sedasızlaşma (tonsuzlaşma) hâdisesi…

-b- > -p- : çabuk > çapuk

-v- > -f- : kova > kova ~ kofa gibi.

Doğu Karadeniz ağızlarında aşağıdaki ünsüz
değişmelerinde Kıpçakçanın izlerine rastlanmaktadır.

ç > j : avujlan “avuç ile”,
ajluk < açlık

ç > ş : aşdi < açtı, kaşti < kaçtı

ğ > v : avustos < ağustos, ovle <
öğle, kiravu < kırağı

d. Düz
ünlülerin yuvarlaklaşması: Doğu Karadeniz
ağızlarında Kıpçak kökenli olarak tespit edilen en önemli hâdisedir.

Bununla ilgili örnekler şunlardır.

Pantolon < pontul

Devlet < dovlet

Yevmiye < yoğmiye

Bazı
Ortak Kelimeler

Çaşit: Casus

Çayan: Çiyan

Çin: (Tr) Öz katıksız; (Kıpçak) hakikat,
gerçek

Çiten: Ağaç dallarından yapılmış küçük
kulübe; Kafes, çiftçi

Dölek: Ağırbaşlı

Oğan: Tanrı

—

Özgür, Can (2002), Doğu Karadeniz Ağızlarında Kıpçakça Üzerine Tespitler, Türk Dünyası
Dergisi, Sayı: 13, (s. 119-124)