Sosyoloji
Doğan Aksan – Yunus Emre Şiirinin Gücü
Doğan Aksan – Yunus Emre
Şiirinin Gücü
Şiirinin Gücü
Bir şiiri etkileyici, duygulandırıcı, dolayısıyla da kalıcı
kılan etkenlerin başında, şairin dili kullanmakta, duygu ve düşüncelerini,
zihninde beliren özgün imgeleri dinleyen/okuyana aktarmaktaki, coşkularını
yansıtabilmekteki başarısı gelir. (s. 11)
kılan etkenlerin başında, şairin dili kullanmakta, duygu ve düşüncelerini,
zihninde beliren özgün imgeleri dinleyen/okuyana aktarmaktaki, coşkularını
yansıtabilmekteki başarısı gelir. (s. 11)
Şiir incelemelerinde (…) incelenecek ürünler (…) başlıca iki
açıdan ele alınmalıdır:
açıdan ele alınmalıdır:
I. İçerik –
konular
konular
II. Sunuluş
Sunuluş çerçevesi içine ses ve müzik öğeleri
girebilmektedir.
girebilmektedir.
Bunları;
I. Ölçü, uyak
II. Yinelemeler
ve ritm (s. 13)
ve ritm (s. 13)
Yunus’un Yaşamı ve Yetişmesiyle İlgili Notlar
Doğum ve ölüm tarihleri 1241-1320/21’dir.
Sivrihisar’a bağlı Sarıköy’de doğup orada öldüğünü kabul
etmemizin doğru olacağını sanıyoruz. Adı Yunus Emre’ye dönüştürülen,
Ankara-Eskişehir yolu üzerindeki Sarıköy’de bulunan mezarın da ona ait olduğu
kanısındayız. (s. 19-20)
etmemizin doğru olacağını sanıyoruz. Adı Yunus Emre’ye dönüştürülen,
Ankara-Eskişehir yolu üzerindeki Sarıköy’de bulunan mezarın da ona ait olduğu
kanısındayız. (s. 19-20)
O adamakıllı tahsil görmüş bir adamdır.
Risaletü’n-Nushiyye (öğüt kitapçığı)
1307-1308 tarihinde bitirildiği, içinde belirtilmiştir.
Kitapçıkta insanlara aklın önemi, nefse düşkünlükten
uzaklaşma, tamah, gurur gibi konularda birtakım simgeler ve öykülerle öğütler
verilmekte, tasavvuf ilkeleriyle ilgili sözler de bulunmaktadır. (s. 24-25)
uzaklaşma, tamah, gurur gibi konularda birtakım simgeler ve öykülerle öğütler
verilmekte, tasavvuf ilkeleriyle ilgili sözler de bulunmaktadır. (s. 24-25)
…en eski dönemlerin metinlerinde geçen öğelerin bu dönem
dilinde de önemli bir değişmeye uğramadan yaşadığı görülür.
dilinde de önemli bir değişmeye uğramadan yaşadığı görülür.
Yaz mevsimi için “yay”
Dış (dışarısı) için “taş”
Damlamak eylemi için “tammak”
“Tama tama köl bolur”
Tastamam anlamında “dükeli”
Göz, bakış anlamında “karag”
…şiirlerinde Kur’an’ın çeşitli surelerinden alınmış sözler,
İslam inancına ait kavramlara da sık sık rastlanmaktadır. (s. 34)
İslam inancına ait kavramlara da sık sık rastlanmaktadır. (s. 34)
Yunus’un Şiirinde İçerik ve Konular
Yunus’un, dünyanın
bütün insanlarını kendi kavminden saydığı şu dizelerinde, hümanizma ön plana
çıkar:
bütün insanlarını kendi kavminden saydığı şu dizelerinde, hümanizma ön plana
çıkar:
“Dünya benim mülkümdurur
Kavmi benim kavmimdurur” (s. 46)
Talat Halman, Yunus’un Tanrı merkezli düşüncesinde aşkın
ölümsüzlük olduğunu belirtmekte, Shakespeare’deki “aşkı tüketen, yok eden
ölüm”e karşıt olarak Yunus’ta “ölümü yok eden aşk”a inanıldığını, aşkın
insanları tanrısallaştırdığının dile getirildiğini örnekleriyle ortaya koyar.
(s. 48)
ölümsüzlük olduğunu belirtmekte, Shakespeare’deki “aşkı tüketen, yok eden
ölüm”e karşıt olarak Yunus’ta “ölümü yok eden aşk”a inanıldığını, aşkın
insanları tanrısallaştırdığının dile getirildiğini örnekleriyle ortaya koyar.
(s. 48)
Burada Talat Halman’ın bahsi geçen eseri: Yunus Emre,
Selected Poems, Ankara, Kültür Bakanlığı, 2004
Selected Poems, Ankara, Kültür Bakanlığı, 2004
Yunus’un Şiirinde Sunuluş
Lirizm terimi
Lyre adı verilen saz eşliğinde söylenen şiirlere
dayanmaktadır. (s. 69)
dayanmaktadır. (s. 69)
Şiir dilinde lirizm, şairin güçlü ve bütünüyle kendine özgü
duygularını, tutku, özlem ve coşkularını, zihninde oluşan imgeleri tam bir
içtenlikle ve yalınlıkla, doğal bir anlatımla dile getirdiği, kısa, coşkulu,
özlü sözlerle aktardığı yapıtların özelliğidir. (s. 70)
duygularını, tutku, özlem ve coşkularını, zihninde oluşan imgeleri tam bir
içtenlikle ve yalınlıkla, doğal bir anlatımla dile getirdiği, kısa, coşkulu,
özlü sözlerle aktardığı yapıtların özelliğidir. (s. 70)
“İlim ilim bilmektir
İlim kendin bilmektir
Sen kendini bilmezsen
Ya nice okumaktır”
…dörtlüğüyle başlayan şiirinde, paraya olan bağlılığın,
ölümün karşısında ne denli anlamsız olduğu yalınlıkla anlatılır. (s. 83)
ölümün karşısında ne denli anlamsız olduğu yalınlıkla anlatılır. (s. 83)
Yunus’un bu meşhur
dörtlüğü için, ölüm karşısında paraya olan bağlılığın anlamsızlığını anlatıyor
diyen/diyebilen bir kitaptır bu.
dörtlüğü için, ölüm karşısında paraya olan bağlılığın anlamsızlığını anlatıyor
diyen/diyebilen bir kitaptır bu.
Cem Dilçin, Yunus’un sözcükleri türlü biçimlerde yineleyerek
çok çeşitli ve renkli bir anlam varlığı ortaya koyduğunu belirtmekte… (Cem
Dilçin, Yunus Emre’nin Şiirlerinde Türkçenin Gücü: Türk Dili, No. 487: 30-49
çok çeşitli ve renkli bir anlam varlığı ortaya koyduğunu belirtmekte… (Cem
Dilçin, Yunus Emre’nin Şiirlerinde Türkçenin Gücü: Türk Dili, No. 487: 30-49
Alışılmamış bağdaştırmalar
…kendine özgü söz bileşimlerine ve sık sık, alışılmamış
bağdaştırmalara yönelmiştir.
bağdaştırmalara yönelmiştir.
Aşk denizi
Aşk urganı
Aşk evinin bacası
Can şehri
Gönül kalesi
Karşıtlamalar / zıt anlamlı sözcükleri aynı terkipte
kullanmak
kullanmak
Assı (yarar, kâr) / ziyan
Yaz / kış
Batın / zahir
Biçem
Bir yazarın, bir şairin ya da bir konuşmacının düşünce ve
duygularını kendine özgü bir anlatımla söze dönüştürmesi demektir. (s. 137)
duygularını kendine özgü bir anlatımla söze dönüştürmesi demektir. (s. 137)
Yunus’un Şiirinde Müzik
Yunus’un şiirini (…) yer yer müziğe yaklaştıran öğelerden
biri yinelemelerin oluşturduğu ritmdir.
biri yinelemelerin oluşturduğu ritmdir.
…vurgu yerleri aynı olan hecelerin aynı sırayı izlemesi
(metrum) ritmi büyük ölçüde güçlendirmektedir. (s. 150)
(metrum) ritmi büyük ölçüde güçlendirmektedir. (s. 150)
Kitabın son bölümü
Yunus’un bazı şiirleriyle ilgili detaylı çözümlemelere ayrılmış.
Yunus’un bazı şiirleriyle ilgili detaylı çözümlemelere ayrılmış.
Bilgi Yayınevi
Ekim 2005
Ankara