Sosyoloji
Doğan Aksan – Türkçenin Zenginlikleri İncelikleri
Doğan Aksan – Türkçenin Zenginlikleri İncelikleri
Kimi Afrika topluluklarında suyun temizinin,
sarısının, kırmızısının ayrı ayrı adlandırıldığı görülürken su
sözcüğünün bulunmadığına tanık olunur.
sarısının, kırmızısının ayrı ayrı adlandırıldığı görülürken su
sözcüğünün bulunmadığına tanık olunur.
Hint-Avrupa dillerinde yeşil, mavi, gri, sarı gibi
adların hepsinin parlamak, ışık vermek anlamındaki ghel- ortak köküne
dayandığı görülür.
adların hepsinin parlamak, ışık vermek anlamındaki ghel- ortak köküne
dayandığı görülür.
Türkçede renk tonları büyük bir zenginlik gösterir.
Hayvanların nitelikleriyle ilgili olarak,
Bugün Anadolu ağzında yalnızca koyunların cinsleri,
yaşları, çeşitli nitelikleriyle ilgili 80 kadar sözcük bulunduğunu saptadık.
yaşları, çeşitli nitelikleriyle ilgili 80 kadar sözcük bulunduğunu saptadık.
Orhun Yazıtları, ölen hakanların ve bir vezirin
anısına adanan yazıları içermektedir.
anısına adanan yazıları içermektedir.
Yenisey Yazıtları da genellikle ölen kişinin
ağzından yazılmış sözleri ya da anısı yaşatılmak istenen kimsenin özelliklerini
ve adını belirten yazılardan oluşur.
ağzından yazılmış sözleri ya da anısı yaşatılmak istenen kimsenin özelliklerini
ve adını belirten yazılardan oluşur.
Orhun Türkçesinde, Teńri / gök, Tanrı
13. yüzyıldan itibaren çalap sözcüğü de Tanrı’yı
ifade etmek için kullanıldı.
ifade etmek için kullanıldı.
Karahanlılar devrinde bayat sözcüğü Tanrı için
kullanılmış.
kullanılmış.
(Fahrî’nin Hüsrev ü Şirin’inde Allah için Yezdan sözü kullanılmıştır)
Arapçadaki kâdir sıfatına karşılık olarak eski
Türkçede ugan kullanılmış (s. 33)
Türkçede ugan kullanılmış (s. 33)
(u-) eki muktedir olmak, yapabilmek
anlamlarını işaret ediyor.
anlamlarını işaret ediyor.
Yemin sözcüğü için eski Türkçede ant
sözcüğü kullanılırmış.
sözcüğü kullanılırmış.
Üdig,
Karahanlı Türkçesinde sevgi, özlem anlamlarında kullanılırmış.
Karahanlı Türkçesinde sevgi, özlem anlamlarında kullanılırmış.
Zengin sıfatı için eski Türkçede bay
sözcüğü kullanılırmış.
sözcüğü kullanılırmış.
Uygur metinlerinde karşımıza çıkan sın
sözcüğü kabir/mezar anlamındadır. Çincedeki ts’in sözcüğünden geldiği
düşünülür.
sözcüğü kabir/mezar anlamındadır. Çincedeki ts’in sözcüğünden geldiği
düşünülür.
Karahanlı Türkçesinde dükkân ve mağaza için kebit
sözcüğü kullanılırmış.
sözcüğü kullanılırmış.
Dahi
bağlacı en eski metinlerimizde de/da ve daha anlamlarında, takı biçiminde geçer.
bağlacı en eski metinlerimizde de/da ve daha anlamlarında, takı biçiminde geçer.
Orhun Yazıtlarındaki yeme bağlacı de/da ve
dahi anlamlarını kapsar.
dahi anlamlarını kapsar.
Pekiştirme
Sözcüklerin başına, /p/m/r/s/
gibi seslerle oluşturulmuş bir
hecenin eklenmesiyle gerçekleştirilir (doğru / dosdoğru).
gibi seslerle oluşturulmuş bir
hecenin eklenmesiyle gerçekleştirilir (doğru / dosdoğru).
Bilgi Yayınevi
Ocak 2005