Sosyoloji
Doğan Aksan – Türkçenin Gücü
Doğan Aksan – Türkçenin Gücü
Türkçenin
Ses Özellikleri
Ses Özellikleri
Bir dilin başka dillerden ayrılan yönlerinden biri
onun ses düzenidir.
onun ses düzenidir.
Ses düzeni deyince de bir dilde var olan sesleri ve
bunların niteliklerini anlıyoruz.
bunların niteliklerini anlıyoruz.
Türkçenin ses açısından çok önemli özelliği,
…pek az dilde bulunan “ünlü uyumları”dır.
…sözcüklerin ilk hecelerinde art (kalın) ünlü varsa
sonraki hecelerde de yine art ünlünün: ön (ince) ünlü bulunuyorsa, sonrakilerde
de yine ön ünlünün yer alması, sözcüğe eklenen birimlerin de –pek az istisnası
dışında- bu eğilime uymasıdır.
sonraki hecelerde de yine art ünlünün: ön (ince) ünlü bulunuyorsa, sonrakilerde
de yine ön ünlünün yer alması, sözcüğe eklenen birimlerin de –pek az istisnası
dışında- bu eğilime uymasıdır.
(Türetme)
Türkiye Türkçesinde türetmeye yarayan
biçimbirimlerin (gı, -ci, -lık, -sız… gibi) sayısının 100’ü geçtiği
görülmüştür.
biçimbirimlerin (gı, -ci, -lık, -sız… gibi) sayısının 100’ü geçtiği
görülmüştür.
(Syntax)
Anadilimizin sözdizimi
Kendine özgü nitelikleri…
Türkçe, kısaca (ÖNY (özne + nesne + yüklem) diye
adlandırılan tiptedir,
adlandırılan tiptedir,
Bu niteliğiyle Altay dillerine yakınlık gösterir.
Türkçenin Altay dilleriyle bir başka yakınlığı,
sıfatların her zaman, adlardan önce gelişiyle ortaya çıkar
sıfatların her zaman, adlardan önce gelişiyle ortaya çıkar
Anadilimizin en önemli özelliklerinden biri,
sözdiziminde görülen olağanüstü esnekliktir.
sözdiziminde görülen olağanüstü esnekliktir.
…birleşik ve girişik tümceler
Yan cümleler, tümcecikler ana, temel tümceye ilgi
adıllarıyla (zamirleriyle) değil, ortaç (participle) ve ulaç (gerund)’larla
bağlanır.
adıllarıyla (zamirleriyle) değil, ortaç (participle) ve ulaç (gerund)’larla
bağlanır.
Zaman açısından sınırlama sağlayan yollardan biri, eylemin
görülen geçmiş zaman’ı ile gelecek zamanı’nın 3. tekil kişisinin bir arada
kullanılması (…bitti bitecek)…
görülen geçmiş zaman’ı ile gelecek zamanı’nın 3. tekil kişisinin bir arada
kullanılması (…bitti bitecek)…
Zaman bakımından bir kısıtlama, bir sınırlama
belirten anlatım yollarından biri de “gibi” ilgecinin (edat) değişik bir
anlamla kullanılması durumunda ortaya çıkar (…aldığı gibi gitti).
belirten anlatım yollarından biri de “gibi” ilgecinin (edat) değişik bir
anlamla kullanılması durumunda ortaya çıkar (…aldığı gibi gitti).
Türkçe, doğadaki varlıkların adlandırılmasında
Duyguların,
İlişkilerin anlatımında, genellikle somut bir
anlatım yolundan gider.
anlatım yolundan gider.
Türkçeyi bu niteliğiyle bir somut anlatım dili
sayıyoruz.
sayıyoruz.
Türkçe
Ayrıntılı anlatım dili(dir).
Türkçede
Güçlü bir anlatım sağlamak üzere birden çok sözcüğün
bir arada kullanıldığı çeşitli ikilemelere, bu arada hendiadyoin adı verilen
ikilemelere başvurulduğu görülür.
bir arada kullanıldığı çeşitli ikilemelere, bu arada hendiadyoin adı verilen
ikilemelere başvurulduğu görülür.
(Türkçedeki renk tonları)
(Akrabalık kavramları)
(İkilemeler)
Eşanlamlı sayılabilecek olan
Sözcük türlerinin hemen hepsinden alınma öğelerle
kurulmuş,
kurulmuş,
İkilemeler (66. sayfadan itibaren fazlaca örnek
mevcut).
mevcut).
Anadolu ağızları
…yazı diline oranla birkaç kat daha geniş bir
sözvarlığına sahiptir.
sözvarlığına sahiptir.
Dilde Aktarmalar
ve Aktarma Örnekleri
ve Aktarma Örnekleri
Dünyanın her dilinde rastlanan ve dilcilikte aktarma
olarak adlandırılan olaylar, benzetmenin bir ileri aşaması olup anlatıma güç
kazandırmak için başvurulan söz sanatlarıdır.
olarak adlandırılan olaylar, benzetmenin bir ileri aşaması olup anlatıma güç
kazandırmak için başvurulan söz sanatlarıdır.
(keçi gibi) …açık iğretileme
Doğadaki varlıklarla ilgili adların insanlar için
kullanılıp aktarılması,
kullanılıp aktarılması,
Kapalı iğretileme de bunun tersi uygulanır
(Çanakkale Boğazı, masanın gözü gibi).
(Çanakkale Boğazı, masanın gözü gibi).
(İlerleyen sayfalarda deyimlerimizden fazlaca örnek
mevcut).
mevcut).
“Eşek at ile yarışmış, kuyruğu kulağı karışmış”
Bilgi Yayınları
8. Baskı, 2003, Ankara