Dökümantasyon Metodu

Dökümantasyon metodu tarihî olan bilimler tarafından kullanılır. Bu anlamda dökümantasyon metodu, olmuş, bitmiş olayların araştırılmasını ifade etmektedir.

Sosyal bilimlerde olayların araştırılması diğer bilimlerdekinden daha önemlidir. Çünkü bu disiplin henüz daha az gelişmiş veya gelişme aşamasındadır. El değmemiş sayısız tarihi belge vardır. Bunlar bir sosyolog için hazinedir. Ne var ki sosyal olay ve olguların araştırılması ve gözlenmesi güç bir engelle karşı karşıyadır. Bu da mahremiyet engelidir. Dinî, siyasî, cinsî problemler sosyolojinin hâlâ “mahrem” kategorisine girmektedir.

Sosyal olayların izini taşıyan belgeler çeşitlidir. İlk grupta yazılı belgeler bulunur. Kitaplar, dergiler, istatistikler, arşiv vesikaları yazılı belgelerin başında yer alır.

Arşiv, tarihi tanıtmaya yarayan eski ferman, berat, mektup ve her türlü yazılı belgenin saklandığı yerdir. Arşivler millî kültürün kaynağıdır. Arşiv belgeleri milletlerin kimlik belgeleridir. 

Bunlar dışında birçok belge, sosyal meselelerle doğrudan ilgili olmasalar bile, bize bazı ipuçları vermek veya incelenen meselelerin arka planını anlamak bakımından faydalı olurlar. Bunlar, yıllıklar, rehberler ve edebî eserler vb. dir. Aslında sosyal olay ve olguların açıklanmasına yarayacak hiçbir belgeyi gözardı etmemek lâzımdır.
Yazılı belgelerden biri de istatistiklerdir. Toplum adını verdiğimiz varlık, fertlerin sayısını da ifade eder. Ayrıca rakamlar varlıklara ait sembollerdir. Varlıkların sayılarını ifade ettikleri gibi özelliklerini ve varlıklar arası ilişkileri de sayılarla ifade etmek mümkündür. Bu nedenle sosyoloğun, çalışmasına başlamadan önce araştırma konusu ile ilgili istatistikleri gözden geçirmesi gerekir.

İnsanların kullandığı alet ve vasıtalar da sosyolog için bilgi kaynağını teşkil ederler. Üretime yarayan alet ve vasıtalar, ev eşyaları, oyun, boş zaman, eğlencelerde kullanılan vasıtalar, savaş aletleri, din, büyü gibi manevî varlıklara ait sembolleri ifade eden eşyalar, siyasî eşyalar, toplumların kültür ve medeniyetleri hakkında önemli teknolojik belgelerdir.
Göze ve kulağa hitap eden fotoğrafik belgeler ve radyo, televizyon konuşmaları, sesli kayıtlar da bir araştırma için bilgi kaynağını teşkil edebilirler.
Bir yazılı belgenin bütününü ve özünü anlamak için onu okumak yetmez. Varlığı ve o varlığı temsil eden fenomenlerin gerçek veya sahte fenomen olup olmadıklarını anlamak ve tespitte birtakım kurallara uymak gerekir. Bunları iki metot altında toplayabiliriz:

• Klasik metotlar
• Nicel metotlar

Klasik metotlar edebî ve tarihî incelemelerden çıkarılan metotlardır. Bir belgenin ana çizgilerini ortaya çıkarmaya ve bu ana çizgileri ikinci derecede yönlere bağlamaya çalışan bir metottur. Klasik metotta belge organik bir bütün olarak kabul edilir. Halbuki nicel metotlar belgeyi adeta mekanik bir parçalamaya tabi tutarlar. Duverger’nin deyimi ile klasik tahlil, bir tavuğun parçalara ayrılmasına benzer. Klasik tahlilde tümdengelim metodu, nicel tahlilde ise tümevarım metodu kullanılır.
Belgelerin klasik tahlili ister istemez subjektiftir. Bu nedenle klasik metotlarla yapılan tahlillerde çoğu kez tarafsızlığa varmak mümkün olmamaktadır. Diğer yandan bir eseri meydana getirenle bu eseri anlayan kimseler, bu eser karşısında ayrı ayrı noktaları göz önünde tutarlar. Anlayan çok kere, eseri meydana getirenin kendisinden daha fazlasını görme imkânına sahiptir. Çünkü yaratma, bazan şuur altı derinliklerinin bir ürünü de olabilir.
Nicel metotların amacı, klasik metotların yerini almak değildir, onları tamamlamaktır. Nicel metotların üstünlüğü, objektif olmalarıdır. Ancak klâsik metotların organik ve rasyonel tahlillerine karşılık nicel metotların mekanik ve sathî tahlillere yer vermesi, bu metodun mahzurlu tarafıdır. Her iki metodun da mahzurlu tarafları göz önünde bulundurulduğunda, belgelerin tahlilinde her iki metodu birlikte kullanmanın daha doğru olacağı ortadadır. Her defasında bütünü göz önünde bulundurmak, iki sentez arasında analiz yapmak, varlığın doğru bilgisini bize verecektir.
Nicel metotları da:

• Nicel semantik
• İçerik analizi  olmak üzere iki tekniğe ayırabiliriz.

Nicel semantik, kelime hazinesi, üslûp ve ifade biçimlerinin ince-lenmesidir. Muhteva analizi ise, kelimelerin anlam ve içeriklerinin ince-lenmesidir. Her iki teknik birlikte çalışır. Nicel semantikte, istatistik gruplandırmalar yapılır; çeşitli davranış ve eğilimleri aksettiren anahtar kelimelerin bir listesi çıkarılır, sonra belgede bu anahtar kelimelerin kaç kere kullanıldığı tespit edilir. İçerik analizinde kelime ve anahtar kelime yanında cümle veya paragraf ölçüsü de kullanılır. Ayrıca metnin bütünü içerisinde değerlendirilmek kaydıyla temaların da analiz için gerekli olduğunu söylememiz lâzımdır.