DELÂLET

edebiyat-sozlugu/edebiyat kavramlari Sözlük manası ile “yol gösterme, kılavuzluk etme, alamet” gibi anlamlara gelen delalet, fıkıh ve mantık terimi olarak, zihnin bir şey hakkındaki bilgiden başka bir şeyin bilgisine ulaşması demektir. İlk bilinen şeye delil, ikincisine de medlul (delalet edilen) denir.

Söz ile anlam arasındaki bağlantı. Bir sözcüğün okunduğu ya da söylendiği zaman beyinde canlandırdığı anlam.

İki başlıkta incelenir:

• Sözle alakalı olmayan delâlet (gayr-i lafzi delâlet): Bu da ikiye ayrılır:

• • Delâlet-i vaz’iyye: Sözcükle anlamı arasında sözle ilgili olmayan çağrışıma dayalı bir bağlantı vardır. Şemsiyenin yağmuru anımsatması gibi.

• • Delâlet-i akliye: Parçanın bütünü, eserin yayıncısını, kainatın Allah’ı anımsatması gibi.

• Sözle alakalı delâlet (Lafz-ı delâlet): Bu da üçe ayrılır:

• • Delâlet-i mutabıkiye (Uygunluk): Sözün, ifade ettiği şeyin bütününü ifade etmesidir. Örneğin ev denince bütün odalarının akla gelmesi gibi.

• • Delâlet-i tazammuniye: Sözün ifade ettiği şeyin bir bölümünü ifade etmesidir. Musluktan çeşme, evden oda gibi.

• • Delâlet-i iltizamiye: Sözün kendi anlamı için gerekli olan bir başka anlamda kullanılmasıdır. Eli açık, gönlü geniş, ağzı sıkı gibi.