Delailün Nübüvve -Beyhaki- Kitabı, Konusu, Özellikleri, Hakkında Bilgi

Delâ’i-li’n-nübüvve. Ebû Bekir el-Beyhaki’nin (0.458/1066) Hz. Peygamber’in nübüvvetini mûcizeleriyle ispat etmeyi amaçlayan eseri.

Tam adı Delâü’n-nübüvve ve mac-rifetü ahvâli şâhibi’ş-şeri’a olan eser. Beyhaki’nin ileri yaşlarında yazdığı en son kitaplarından biridir. Beyhakı”. ken­di ifadesinden anlaşıldığına göre, eseri telif ederken “eş-Şeyhü’r-Reîs” diye an­dığı hocası (muhtemelen Ebû Sa’d Muham­med b- İbrahim ei-Hargüşî) tarafından ya­zılmış olan el-Medhal ilâ Kitabi Delâ’i-li’n-nübüvve adlı eseri örnek almıştır.

Bablar şeklinde düzenlenen eseri bir giriş ve on bir bölüm halinde ele almak mümkündür. Giriş kısmında geçmiş pey­gamberlerin nübüvvetiyle Hz. Muhammed’in nübüvvetinin ancak mucizelerle ispat edilebileceği belirtildikten sonra Hz. Peygambere ait en büyük mucizenin Kur’ân-ı Kerîm olduğuna ve Kur’an’ın ta­şıdığı çeşitli i’câz yönleriyle diğer muci­zelerden daha kuvvetli bir delil teşkil et­tiğine işaret edilir. Haberin kısımları, haber-i vahidin delil oluşu, hadislerin ne­vileri ve hadis usulüne dair çeşitli konu­lar hakkında verilen kısa bilgilerle giriş kısmı tamamlanır. Birinci bölümde Hz. Peygamber’in soyu. isimleri, doğumu, ço­cukluk dönemi ve bu sırada meydana gelen harikulade olaylarla ilgili rivayet­ler nakledilir. İkinci bölüm. Hz. Peygam­ber’in bedenî ve ahlâkî özellikleriyle (su­ret ve sîreti) geçmiş İlâhî kitaplardaki va­sıflarına ilişkin bilgileri ihtiva eder. Üçün­cü bölüm Hz. Peygamber’in doğumun­dan nübüvvetle görevlendirilmesine ka­dar geçen hayatı boyunca zuhur eden nübüvvet alâmetlerine ayrılmıştır. Dör­düncü bölümde Hz. Muhammed’in nü­büvvetle görevlendirilmesi, vahyin baş­laması, Müslümanlığı ilk kabul edenler, müşriklerin müslümanlara yaptığı ezi­yetler, Habeşistan’a hicret, mi’rac olayı, Akabe biatları, Mescid-i Nebevî’nin in­şası, kıblenin Kabe yönüne çevrilmesi ve bu hadiselerde ortaya çıkan mucizeler nakledilir. Beşinci bölüm Hz. Peygam­ber’in gazve ve seriyyelerde müşahede edilen mucizelerini, altıncı bölüm ilk beş bölümde belirtilenlerin dışında kalan bir­çok mucizesini kapsar. Yedinci bölümde Hz. Peygamber’in yaptığı duaların ka­bul edilmesi, sekizinci bölümde bazı ya-hudi âlimlerinin, Hz. Peygamber’e sordukları sorulara aldıkları tatmin edici cevaplardan sonra müslüman olmaları, dokuzuncu bölümde Hz. Peygamber’in gayba dair verdiği haberlerin gerçekleş­mesi ve bunların nübüvvetine delil olu­şu üzerinde durulur. Onuncu bölümde Hz. Muhammed’in peygamber olacağı­na dair rüyalar, vahyin gelişinin Hz. Pey­gamber üzerinde müşahede edilen et­kileri ve bunların nübüvvetine delil olu­şu anlatılır. On birinci bölümde Hz. Pey­gamber’in hastalanması ve vefatı sıra­sında meydana gelen harikulade olaylar nakledilir.

Beyhaki’nin Delâilü’n-nübüvve’si, muhteva ve plan bakımından büyük çap­ta Ebû Nuaym el-İsfahânî’nin aynı adı taşıyan eserine benzer. Kitapta hadisler tahrîc edilerek daha çok sahih hadisle­re yer verilmiş, nübüvvetin delili mahi­yetindeki harikulade olayları ihtiva eden rivayetlerin zayıf veya mevzu olanlarına işaret edilmiş, ayrıca günümüze kadar ulaşmayan bazı kaynaklarda mevcut bilgiler nakledilmiştir. Kaynakları arasında Kütüb-i Sitte’den başka Hâkim’in el-Müstedrek’l Vâkıdî’nin Meğâzî’sl Sîretü İbn İshâk ve İbn Mende’nin Delâi-lü’n-nübüwe’si yer alır. Kelâmî konu­larda Ebü Süleyman ei-Hattâbî, Ebû Ab­dullah el-Halîmî ve Ebû Mansûr el-Eyyûbî’den de nakiller yapılmıştır. Eserde bazı rivayetlerin tekrarlandığı görülür. Veciz bir kitap olan Kur’ân-ı Kerim’den istifade edilerek ciltler dolusu eserlerin meydana getirilişini önemli bir i’câz nok­tası olarak kaydeden Delâ’Uü’n-nübüvve, âlimlerin takdir ederek başvurduğu önemli bir kaynak olmuştur. Özellikle İbn Kesîr’in el-Bidâye’si ile Süyûtî’nin el-Haşâişü’l-kübrâ’sında ondan bol­ca nakiller yapılması bu hususu teyit edi­ci mahiyettedir.

İbnü’l-Mülakkın’ın Gâyetü’s-sûl iî hâ­şâ3 İşi’r-Resul, İbn Dihye el-Belensrnin Buğyetü’s-sâ3il eammâ havâhü Kitâ-bü’d-Delâ il adıyla ihtisar ettiği ve Muhammed b. Abdurrahman es-Sehâvî’nin hakkında ei-Kavlü’î-murtekâ iî hatmi Delâ 3ili’n-nübüwe adlı bir çalışma yap­tığı Delâ’ilü’n-nübüvve, önce Abdur­rahman Muhammed Osman’ın tahkikiyle iki cilt halinde[439], daha sonra Abdülmu’tî Kal’acî’nin tahkikiyle yedi cilt olarak yayımlanmıştır.

Diyanet İslam Ansiklopedisi