Daniel Bernoulli kimdir? Hayatı ve eserleri

Daniel Bernoulli kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi: (1700-1782) İsviçreli matematik, fizik ve tıp bilgi­ni. Hidrodinamik ve diferansiyel denklemler konusunda değerli çalış­malar yapmıştır. 7 Şubat 1700’de Hollanda’nın Gröningen kentin­de doğdu. O tarihte Gröningen Üniversitesinde matematik profesörü olan Jean Bernoulli ile Basel’in soylu ve varlıklı ailelerinden birinin kızı olan Dorothea Falkner’in ortanca oğludur. 1705’te babası, karde­şi Jacques’in ölümüyle bocalan Basel Üniversitesi’ndeki matematik kürsüsüne profesör atanınca aile İsviçre’ye yerleşti ve o tarihten sonra Daniel’in yaşamının büyük bir bölümü Basel’de geçti.

jean Bernoulli oğlunun işadamı olarak yetişmesi­ni istiyordu; ancak bu isteğini oğluna kabul ettirenle­ri nce, bir zamanlar babasının kendisine yaptığı gibi, tıp okuması koşuluyla üniversiteye başlamasına izin verdi. Böylece 1715’te liseyi bitiren Daniel Bernoulli önce Basel’de, 1718’de Heidelberg ve 1719’da Strasbourg’da tıp öğrenimini sürdürdü. Ertesi yıl Basel’e dönerek 1721’de, akciğerlerin işlevine ilişkin teziyle tıp doktorasını aldı. Aynı yıl, boş olan botanik ve anotomi kürsüsü için başvurduysa da isteği geri çevrildi; mantık derslerini vermek için yaptığı başvu­ru da yeterli oyu alamayınca, 1723’te tıp çalışmalarını sürdürmek için kardeşi Nicolas’yı izleyerek Venedik’e gitti.

Matematik çalışmalarına kendisinden beş yaş büyük olan ağabeyisi Nicolas ile başlayan Daniel, sonradan çalışmalarını babasıyla sürdürdü. Matema­tik konusunda ilk yapıtı, 1724’te Venedik’te yayımla­nan Exercitationes quaedam mathcmaucae (“Matematik Alıştırmaları”) adlı kitabıdır. Bu kitabın olağa­nüstü ilgi uyandırması üzerine Petersburg Akademi­sinden bir çağrı aldı ve 1725’te Petersburg’a (bugün Leningrad) yerleşti. Aynı yıl, kum ve su saatleri için en uygun biçimleri belirleyen çalışmasıyla Fransız Akademisinden aldığı ödül, yaşamı boyunca kazan­dığı on ödülden ilkiydi.

Sekiz yıl kaldığı Petersburg’ta ilk altı yıl boyun­ca, yakın arkadaşı ve babasının öğrencisi Euler ile birlikte çalıştı. Gene o yıllarda, sonradan Hydrodynamica adıyla yayımlanacak olan kitabının taslağını hazırladığı gibi, titreşim kuramıyla ilgili incelemeleri­ni bitirerek olasılıklar hesabı üzerinde çalışmaya başladı. Petersburg’un iklimine ve sosyal ortamına bir türlü alışamadığından, 1733’te Basel Üniversitesi’nde boşalan anatomi ve botanik kürsüsünün başına geç­mek üzere Basel’e döndü ve yaşamının geri kalan bölümünü orada geçirdi. 1743’e değin botanik ve anatomi, 1743-1750 arası fizyoloji, 1750-1776 arası fizik kürsülerinin başkanlığını yapan Daniel Bernoul­li, 17 Mart 1782’de Basel’de öldü.

Bernoulli’nin tıpla ilgili çalışmaları, solunum sisteminin, kalbin ve kasların kasılıp-gevşeme hareke­tinin mekaniği, görme sinirlerinin niteliği ve ağtabakada kör noktaya giriş yerinin belirlenmesini kapsar.

Matematikle ilgili çalışmaları daha çok mekanik, fizik, olasılıklar hesabı ve teknoloji sorunlarından kaynaklanan problemlerin çözümüyle ilgilidir. Daniel Bernoulli’nin çalışmaları bugünkü sınıflandırmaya göre saf matematikten çok, uygulamalı matematik ve matematiksel fizik alanlarına girer.

Newton öldüğünde Daniel Bernoulli 27 yaşın­daydı ve mekanikle ilgili çalışmalarında Newton’un ortaya koyduğu ilkelerin doğruluğunu eleştirisiz ka­bul etti. Bernoulli’nin mekanikle ilgili en önemli çalışmaları, dönen cisimler mekaniğini, hareketli bir sistemde birbirini çeken kütlelerin enerjilerinin sakınımını, sürtünme problemlerini ve dirençli bir ortam­da cisimlerin hareketini konu alır. Gene de Berno­ulli asıl ününü hidrodinamikle ilgili çalışmalarına borçludur ve hidrodinamik terimini ilk kez o kullan­mıştır. Bu konudaki çalışmalarını derlediği Hydrodynamica adlı yapıtının ilk bölümünde, hidrolik ve hidrostatik üzerine genel bilgilerin ardından, hız, zaman vc bir delikten bir depoya akan sıvı miktarıyla ilgili bilgiler verir, ikinci bölümde, bir su deposuna daldırılmış bir borudaki suyun titreşimini inceler ve enerji kaybını hesaplar. Üçüncü bölümde pompa, çıkrık, vinç gibi makineler kuramını, dördüncü bö­lümde ise gazların kinetik kuramını ve temel yasaları­nı ele alır. Başka bi,’ bölümde de, yandan boşalan bir sıvı deposundan akan sıvının tepki gücünü ve karşı­sındaki bir cisme çarpma hızının hesaplanmasını konu alır. Bugün “Bernoulli ilkesi” adıyla bilinen ve bir sıvının basıncının hızıyla azaldığını belirten görüşüne de ilk kez bu yapıtında yer vermiştir.

Titreşen sistemler üzerindeki çalışmalarının büyük bir bölümünü Leuler ile birlikte yürüten Daniel Bernoulli, esnek ve bükülgen cisimlerin mekaniğini incelemiş, bu cisimlerin denge eğrilerini ve bir ucun­dan tutturulmuş, yatay olarak uzanan esnek bir cismin eğriliğini belirlemiştir.

Çağının en saygın bilim adamlarından biri olan Daniel Bernoulli, başta Petersburg, Paris, Berlin ve Londra olmak üzere Avrupa’nın sayılı bilim merkez­lerindeki en önemli akademilerin üyesiydi. Newton’ un düşüncelerini Leibniz’in hesap yöntemleriyle birleştirerek matematik bilimlerin ilerlemesine büyük katkıda bulundu.

Kaynak: Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi, 16. cilt, Anadolu yayıncılık, 1983