Çoban Mustafa Paşa Külliyesi -Gebze- Mimari, Tarihçe, Özellikleri, Hakkında Bilgi

Çoban Mustafa Paşa Külliyesi. Gebze’de XVI. yüzyıl kaynaklarının Mimar Sinan’a ait, olduğunu yazdıktan külliye.

Külliyeyi, Yavuz Sultan Selim’in kızla­rından Hafsa Sultan’la evli olan Çoban Mustafa Paşa (ö. 935/1529) yaptırmış ve Memlûk tarzındaki süslemelerinde kul­lanılan malzemeleri de Mısır valisi iken bizzat kendisi oradan getirmiştir. Cami­nin mermer kitabesinde ebcedle veril­miş 930 (1523-24). ahşap kapı kanatla­rında ise 929 (1522-23) tarihleri okun­maktadır. Adının Tuhletü’I -mi’mûrîn, Tezkiretül-ebniye ve Tezkiretü’I-bün-ydn’da geçmesine rağmen eserin Mi­mar Sinan’a ait olup olmadığı hususu, 1521-1522 yıllarında Belgrad ve Rodos seferlerine katıldığı ve özellikle 1523 yı­lının onun böyle büyük bir külliyeyi inşa edebilmesi açısından erken olduğu ileri sürülerek tartışma konusu yapılmıştır. Bugün kuvvetli bir ihtimalle Mimar Sinan’ın daha önce başlayan inşaatı ta­mamladığı veya burada yardımcı mimar olarak çalıştığı kabul edilmekte ve Mı­sır’daki orijinalteriyle boy ölçüşebilecek seviyedeki Memlûk tarzı süslemelerin de Yavuz Sultan Selim’in Mısır’ı fethin­den sonra İstanbul’a gönderdiği Mem­lûk sarayının baş mimarı Ahmed b. Bed-rî Hasan b. Tolunî ve yanındaki ustalar tarafından yapılmış olabileceği düşünül­mektedir.

Külliye, gösterdiği mimari düzen ve içinde bulundurduğu yapıların çokluğu bakımından menzil külliyelerinin en ba­şarılı örneklerinden biridir. Anadolu’ya ve İran’a giden kervanların, batıdaki top­raklardan yola çıkan hacı adaylarının ve doğu yönüne yapılan seferlerde ordu­nun buradan geçmesi. Gebze’nin kuzey­batısında bir tepe üzerinde bulunan kül­liyenin bu kalabalık kitlelerin ihtiyacını karşılayacak kapasitede büyük (H7x 106 m.) yapılmasına sebep olmuştur. Kül­liye cami. türbe, medrese, imaret, tek­ke, kütüphane, dârüşşifâ, paşa odaları, kervansaray ve çarşı içinde bulunan ha­mamdan meydana gelmiştir. Yapılar dik­dörtgen bir avlu üzerinde camiyi üç ta­raftan çevrelemektedir. Son cemaat ye­ri duvarına bitişik eksene dik bir duvar avluyu, yansı kıble istikametinde türbe­nin, diğer yansı da son cemaat yerinin önünde kalmak üzere ikiye böler. Cami avlusuna üç kapı ile girilir. Avlunun orta­sında onikigen planlı, altta musluktan, üstte ise havuzu çevreleyen mermer şe­bekeli bir şadırvan vardır. Bunun üzeri altı ahşap direğe oturan, cepheleri üç­gen alınlıktı kırma bir ahşap çatı ile örtülüdür.