Çinko Nedir Ne Demek, Anlamı, Hakkında Bilgi

Sfalerit (çinko sülfür) minerali. Çinko nedir? Gümüş gibi beyaz renkte olan metalik bir element Tarihi Çinko hakkındaki doğru bilgiler ancak son 200 yılda öğrenilmiştir. Bunun sebebi çinkonun çok aktif bir element oluşu ve bunun sonucu olarak filizlerinin metabolik bir hale dönüştürülmesindeki zorluklardır. Çinko 2000 yıl önceleri bile Romalılar ve bazı Ortadoğu ile Uzakdoğu medeniyetleri tarafından pirincin (sarı) bir bileşimi olarak kullanılmıştır. Ancak çok uzun yıllar sonra bunun ayrı bir metal olduğu tespit edildi. Philippus Aurealus Paracelsus (1493-1541) kurşun-gümüş eritme fırınlarında üretilen bir maddeyi sahte bakır addederek çinko (zinc) ismini verdi. 1721’de Alman Johann Friedrich Henckel (1679-1744) çinkoyu ayırdı. Böylece batı dünyası bu tarihi, çinkonun keşfi tarihi olarak kabul etti. Elementel çinko 3000 yıldan önce Çin ve muhtemelen Hindistan’da kullanılmıştır. Yine şüphesiz bazı doğu kaynaklı işleme bilgileri İngiltere’ye ulaşmış ve 1740’ta Wiliam Champion, Bristol’da çinkoyu eritmeye başlamıştı. Mamafih ancak 1907’de ilk başarılı operasyon Belçika’da yapıldı. Çinko ilk olarak Amerika Birleşik Devletlerinde 1935 yılında New Jersey cevherinden üretildi. Özellikleri: Kimyada Zn sembolüyle gösterilen çinko, periyodik sistemin IIB elementlerindendir. Bileşiklerinde +2 değerliklidir. Atom numarası 30, atom ağırlığı 65.37, yoğunluğu 7.133 gr/cm 3 , erime noktası 419.5 °C, kaynama noktası 906 °C, spesifik ısısı 0.092 cal/gr/derece’dir. İzotopları 64 Zn (%50.9), 66 Zn (% 27.3), 67 Zn (%13.9), 68 Zn (% 17.4) 70 Zn (% 0.5)dir. Oda sıcaklığında ihtiva ettiği demire bağlı olarak büküm işleri için kırılgandır. Biraz yüksek sıcaklıkta işlenebilirliği çok iyidir. Çinko aktif olduğu için asid ve kuvvetli bazlarla reaksiyon verir. Anfoter metaldir. Zn+H 2 SO 4 Ø ZnSO 4 +H 2 Zn+2Na OH Ø Na 2 ZnO 2 +H 2 Kendisinden pasif olan metal tuzlarında çözünür, iyonu serbest hale geçer. Çinko oda sıcaklığında havadan pek etkilenmez. Fakat 225 °C’nin üstünde oksidasyonu hızlıdır. Rutubetli havada oksitlendiğinde üzerinde filim tabakası halinde bazik karbonat (ZnCO 3 Zn (OH) 2 ) meydana gelir ki, bunun koruyucu özelliği çinkonun çürümesini önler. Tabiatta bulunuşu: Yer kabuğunun tahmini olarak % 0.013’ünü teşkil eden çinko tabiatta çok dağılmış olarak bulunur. Volkanik kayaların hemen hemen hepsinde bulunur. Tabiatta serbest halde bulunmayan çinkonun en önemli minerali çinko blendi denilen sfalerettir. (Zn S) çinko metalinin en az % 90’ı bu mineralden elde edilir. Diğer mineralleri çinko sülfat (gaslarıt) (Zn SO 4 . 7H 2 O), çinko spatı (kalamin), (Zn CO 3 ) (Buna simitsonit de denir). Willemit (Zn 2 SiO 4 ), franlinit (Fe, Zn, Mn) (Fe Mn) 2 O 4 zinkit (ZnO)tir. Çinko minerallerinin en bol bulunduğu memleketler Amerika, Polonya, Rusya, Belçika ve Fransa’dır. Elde edilişi: Mineralleri çinkoca fakir olduğundan önce zenginleştirme işlemi yapılır. Zenginleştirme işlemi genellikle flatasyon (yüzdürme) şeklinde olur. Zenginleşen cevher kavurma işlemine tabi tutulur. Bu işlemde çinko oksit ve çinko sulfat meydana gelir. Kavurmadan sonra indirgeme işlemi yapılır.1. Karbon ile olan indirgeme:

2. ZnO + C Ø 2Zn + CO 2 Ø

2. Elektroliz ile indirgeme: ZnO (çinko oksit) sulfat asidi ile reaksiyona sokulur ve çinko sulfat çözeltisi meydana gelir ki, bu da elektrolize tabi tutulur. Katotta saf çinko metali elde edilir. Karbon ile olan indirgemede ele geçen çinko % 98-98.5 saflıktadır. Eloktroliz ile ele geçen çinko ise % 99 saflıktadır. Bileşikleri: Çinkonun tuzlarının çoğu suda çözünür. Çinkonun, karbonatı, sülfürü, fosfatı, silikatı ve oksalatı çok az veya hiç çözünmez. Çinko asetat: Çinko oksidin asetik asit ile muamelesinden elde edilir. Formülü Zn(CH 3 COO) 2 olup, boyacılıkta mordan olarak % 1-4’lük çözeltileri deri mukoza hastalıklarının tedavisinde ve porselen üzerinde sır yapmakta kullanılır. Çinko oksit (ZnO): Suda çözünmez. Beyaz olup, sıcakta sarı renk gösterir. Asit ve bazda çözünür. Kauçuk endüstrisinde, pigmentlerin elde edilmesinde, seramik yapımında ve tıpta merhem yapımında kullanılır. Çinko klorür (Zn Cl 2 ): Susuz halde elde edilmesi oldukça güçtür. Çinko metali ile kuru klor gazının veya çinko sülfat ile sodyum klorür karışımının ısıtılması ile elde edilir. Çok kolay olarak, metalik çinkonun hidroklorik asitte çözünmesiyle elde edilir. Çinko klorür koku giderici ve mikrop öldürücü (dezenfektan) olarak kullanılır. Fenol veya kromatlarla galvaniz yapımında amonyum klorür ile beraber lehimcilikte kullanılır. Aktif kömür elde edilmesinde, ateşe dayanıklı eşya yapımında, dişçi alçılarının yapımında, parşömen kağıt imalinde, tekstil boyacılığında mordan olarak, merserize pamuk elde edilmesinde, kauçuk vulkanizasyonunda, pil yapımında, mantar öldürmede ve rafinasyonunda kullanılır. Çinko sülfür (ZnS): Tabiatta sfalerit ve vurtzit halinde bulunur. Çinko tuzlarının alkali sülfürlerle veya hidrojen sülfürlerle (H 2 S) reaksiyonundan sentetik olarak elde edilir. Mineral asitlerinde çözünür, fakat asetik asitte çözünmez. Nemli havada sülfat haline dönüşür. Çinko sülfür beyaz pigment olarak kullanılır. Bakır gibi yabancı maddelerin eser miktarı ile luminesans olayını meydana getirir. Bundan dolayı televizyon ekranlarında X ışınları ekranlarında ve karanlıkta gözüksün diye saat ibrelerinin ve rakamlarının boyanmasında kullanılır. Çinko sülfür, baryum sülfat ile litopon denilen pigmentleri meydana getirir. Çinko sülfat (ZnSO 4 7H 2 O): Buna beyaz vitriol veya çinko vitriolü de denir. Metalik çinkonun seyreltik sülfat asidinde çözünmesiyle elde edilir. Ayrıca teknikte, kavrulmuş çinko filizlerinin sülfat asidinde çözünmesiyle elde edilir. Çözünmeyen diğer metaller süzülerek ayrılır. Süzüntü olarak geçen çinko sülfat çözeltisi buharlaştırılır ve kristal (billur) halinde elde edilir. Çinko sülfat sun’i elyaf yapımında, galvanoplastide, ziraatte (bilhassa turunçgillerde) ağaç muhafazasında ve tekstil sanayiinde mordan olarak, kauçukta, boya ve cilada kullanılır. Çinko karbonat (Zn CO 3 ): Tabiatta bulunan çinko karbonata kalamin denir. Çinko sülfat çözeltisinin sodyum karbonat ile muamelesinden elde edildiği gibi, taze hazırlanmış çinko hidroksidin, aşırı karbondioksit ile reaksiyonundan da elde edilir. Bazik çinko karbonat porselen imalinde, ısıtılıp çinko okside döndürüldükten sonra pigment olarak kullanılır. Alaşımları: Çinko birçok alaşımlarda ikinci dereceden alaşımı meydana getirir. Al-Zn, Cd-Zn, Cu-Zn alaşımları pirinçler, Fe-Zn galvaniz alaşımlarıdır. Alaşımda, çinkonun esas olduğu alaşımlar döküme uygundur. Fiyatı ve döküm masrafı azdır. Ayrıca kalıba intibakı iyi olduğu için sonradan bir mekanik işleme lüzum olmaz. Erime noktasının düşük olması da döküm için bir avantajdır. Çinkoya alüminyum ilavesi kuvvet ve işlenebilme kabiliyetini arttırır. Az miktarda magnezyum ilavesi de dökümün sabit olmasını sağlar. Ayrıca bakır miktarının değişmesi alaşıma sertlik ve kuvvet kazandırır. Bu alaşımın A.S.T.M’ye göre yüzdesi şöyledir: Bakır 0.15, alüminyum 3.5-4.3, magnezyum 0.03-0.8, demir 0.1, kurşun 0.07, kadmiyum 0.005, kalay 0.005, çinko yaklaşık 96’dır. Bir de çamur halinde dökülen alaşımlar vardır ki, bunlar çok kullanılmaktadır. Bunlar % 94.5 çinko, % 5.5 alüminyum ve % 95 çinko, % 4.75 alüminyum, % 0.25 bakır ihtiva edebilirler. Birincisinde alüminyum miktarının azalmaması gerekir. Döküme uygun olan, ince levhalar elde edilebilen ve uçak endüstrisinde kullanılan alaşım da % 3.5-5 alüminyum, % 4 Cu, % 1 mağnezyum, gerisi çinko olandır. Kullanılışı: Çinko geniş ölçüde demir ve çelik yüzeyini korozyona karşı korumak için kullanılır. Yüzey kaplama elektroliz yoluyla veya sıvı çinkoyu püskürtmek suretiyle yapılır. Dünya çinko üretiminin % 42’si yüzey kaplama, % 32’si kalıpçılıkta % 16’sı pirinç alaşımı üretiminde ve % 10’u saf olarak kullanılmaktadır. Birçoğu antiseptik, astringent, tahriş edici, kostik veya toksik olan muhtelif çinko tuzları tıpta kullanılmaktadır. Daha az tahriş edici tuzları kusturucu olarak kullanılmaktadır. Vücuda alınan çinko tuzları ancak doktor tavsiyesine göre kullanılmalıdır. Ya alkolik veya sulu çözeltilerde hazırlanan çinko tuzları göz, kulak, yara ve ülser yıkamalarında kullanılır. Bu maksatla hazırlanan çözeltiler %1’e kadar konsantrasyonlarda olur. Merhem ve pudralar çinko oksit veya çinko stearattan hazırlanır. Çinko keza bazı terapetik amillerde veya onların hazırlanmalarında, mesela diabetikler için insulin terapisinde kullanılır. 1980-1987 yılları arasında Türkiye’deki çinko cevherlerinin işlenme istatistikleri: Sene ……………………………… Üretim (Ton) 1980 ………………………………………….. 43.050 1981 ………………………………………….. 55.007 1982 ………………………………………….. 47.528 1983 ………………………………………….. 50.000 1984 ………………………………………….. 90.000 1985 ………………………………………….. 81.000 1986 ………………………………………….. 87.000 1987 ………………………………………… 115.000 1988 ………………………………………… 101.575 Dünyada ise: 1983 ……………………………. 6.119 milyon ton 1984 ……………………………. 6.410 milyon ton 1985 ……………………………. 6.506 milyon ton 1986 ……………………………. 7.048 milyon ton 1987 ……………………………. 7.183 milyon ton 1988 ……………………………. 7.229 milyon ton 1989 …………………………..7.122.5 milyon ton

Sözlüklerde geçen anlamı : “çinko” ne demek?1. Atom numarası 30, atom ağırlığı 65,38 mavimsi beyaz renkte olan sert bir element, tutya, simgesi zn; tombala oyununda kartın bir ya da iki sırasını doldurana verilen ödül.

2. Bu elementten yapılmış. 3. Tombala oyununda kartın bir ya da iki sırasını doldurunca söylenen söz. Çinko

kelimenin ingilizcesi: n. zinc, zink, spelter

Köken: İtalyanca