Charles Bettelheim Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

BETTELHEİM, Charles (1913 – 20 Temmuz 2006, Paris)

Fransız iktisatçı. Planlama ve sosyalist ülkeler konularında çalışmaları olmuş, kapitalizmden sosyalizme geçiş aşamasındaki toplumlarla ilgili araştırmalar yapmıştır.

Paris’te doğan Bettelheim 1931’de Paris Üniversitesi’ni bitirdi ve aynı üniversiteden 1939’da iktisat doktorasını aldıktan sonra Caen Universitesi’nde öğretim üyesi olarak göreve başladı. 1944-1948 arasında Çalışma Bakanlığı’nda Uluslararası İlişkiler ve Sosyal Araştırmalar Merkezi müdürlüğü, 1945-1950 arasında Ecole Nationale d’Organisation Economique et Sociale’de, 1948-1952 arasında Ecole Nationale d’Administration’da öğretim üyeliği yaptı. 1948’den bu yana Ecole Pratique des Hautes Etudes’de Araştırmalar Direktörü olarak görev yapmakta olan Bettelheim, 1958’den itibaren Institut d’Etude du Developpment Etonomique et Sociale’de öğretim üyeliğini de sürdürdü. Aynı zamanda Centre d’Etudes de Planification Socialiste’nin de müdürü olan Bettelheim, Problemes de Planification dergisinin de editörüdür. Danışman olarak Hindistan, Kamboçya, Cezayir, Gine, Mali, Küba ve Mısır gibi ülkelerde çalışmış ve araştırma amacıyla Sovyetler Birliği ve Çin Halk Cumhuriyeti’nde bulunmuştur.

1960’lara gelinceye kadar planlama sorunları ile uğraşan Bettelheim, özellikle 1960’ların ikinci yarısında yoğun bir biçimde kapitalizmden sosyalizme geçişin sorunları ile ilgilenmeye başlamıştır. Bu konuda bir yandan Althusser ve Balibar’m Marxist yöntem konusundaki çalışmalarından, diğer yandan Çin ve Küba devrimlerine ilişkin gözlem ve deneyimlerinden büyük ölçüde etkilenmiştir. 1962-1967 arasında yayımlanan bazı çalışmalarının toplandığı La Transition vers l’Economie Socialiste (Sosyalist Ekonomiye Geçiş Sorunları) adlı kitabında, meta ve para ilişkilerinin sürdürüldüğü sosyalizme geçiş sürecindeki ülkelerde iktisadi planlamaya karşın, göreli olarak birbirinden bağımsız çalışan ekonomik birimlerin varlığı arasındaki ilişkiyi ortaya koyar. Buradaki çözümlemede, meta, para ve ücret ilişkilerinin varlığını, insan iradesinden bağımsız, gerçek sosyal ilişkilerin varlığı ile açıklar. Bu nedenle toplumsal ilişkileri değiştirmeden, meta ve para ilişkilerinin ortadan kaldırılamayacağını vurgular.

Bu kitabın 1967’de yazılmış olan son bölümünde ve önsözünde Bettelheim sosyalizme geçişin tek yönlü bir yol olmadığına, aslında “kapitalizm ile sosyalizm arasında geçiş”ten söz etmenin daha doğru olacağına değinir. Ona göre bu geçiş toplumu sosyalizme götürebileceği gibi kapitalizmin geri gelmesine de yol açabilir. Bettelheim bu son durumu “devlet kapitalizmi” diye adlandırır.

1960’ların ikinci yarısında Çin’de başlayan Kültür Devrimi ve 1968’deki Çekoslovakya olayı Bettelheim’in düşüncelerini ve çalışmalarını büyük ölçüde etkilemiştir. Bir yandan, kapitalizm ile sosyalizm arasındaki geçiş aşamasında bulunan toplumsal oluşumları çözümlemek için gerekli kavram ve kategorileri belirlemeye, üretmeye çalışmıştır. Öte yandan, bu çalışmalardan yararlanarak Sovyet toplumunu incelemeye girişmiştir.

1970’te yayımlanan Calcul Economique et Formes de Propriete (İktisadi Hesaplama ve Mülkiyet Biçimleri) adlı kitabı ilk tür çalışmalarının sonucudur. Bettelheim burada, parasal ve iktisadi hesaplamanın geçiş toplumlarındaki anlamını, meta ilişkilerinin varoluş koşullarını ve etkilerini ortaya koyar. Ona göre başarılı bir geçiş iktisadi, siyasi ve ideolojik ilişkilerin belirli biçimlerde dönüştürülmesini gerektirir. Bu dönüşümler ancak sınıf savaşımı sonucu gerçekleştirilebilir. Bu kavramsallaştırma ve kuramsallaştırma sonunda, Bettelheim’in Sovyetler Birliği konusundaki değerlendirmesi, bu ülkede geçişin başarılı olmadığı ve devlet kapitalizminin varolduğu biçimindedir.