ÇEVRE KİRLENMESİ

 

Çevre kirlenmesi
kavramının geniş birkapsa-mı vardır. En genel anlamda, başta insanlar ol­mak
üzere lüm canlıların sağlıklarına kısa ve­ya uzun bir sürede olumsuz yönde etki
yapan, canlıların ekolojik dengesini bozan çevre deği­şiklikleri olarak
tanımlanabilir. Hepsi birbiriy­le bağlantılı olmasına rağmen çevre kirleticile­ri
kirlettikleri çevrenin türüne göre biyolojik, kimyasal ve fiziksel kirletici
etkenler olarak üçe ayrılabilirler.

1-Biyolojikkiıienme,
çevrenin (su, hava, top­rak) hastalık yapıcı mikroorganizmalarla bu­laşmasını
belirtir. Besinlerle bulaşan bağırsak parazitleri gibi mikroorganizmaların
toprakta ve suda, damlacık yoluyla bulaşan tüberküloz etkeni gibi mikropların
havada bulunması bi­rer biyolojik kirlenme örnekleridir.

2-Kimyasal kirfenme’yi
oluşturan etkenler ta­rım savaş ilaçlan (fosforlu insektisitler, DDT gibi
pesüsüier), deterjanlar, sanayi atığı sıvı ve katı yakıt ürünleri (CO2, CO, SO2
asıllı sı­vı ve katı parçacıklar, aeroseller vb.) ve eser halindeki Pb, Hg,
Cdvb. gibi metallerdir.

3- Fiziksel
kitienme’nin en Önemli öğesi, çev­renin radyoaktif maddelerle buluşmasıdır.
Radyoaktif kirlilik tehdidi, nükleer enerjinin kullanım alanlarının artışıyla
birlikte artmak­tadır. Bir yerleşim yerindeki rahatsız edici bo­yutlara varan
gürültü ve çevredeki ısı değişimi­ne neden olan durumlar da (fabrikalardan, su
soğutma kulelerinden, reaktörlerden oluşan sıcak suyun çevre sularına karışması
sonucu doğal suların ısınması) fiziksel kirlenmeye yol açan etkenlerdir.

Çevre kirlenmesi,
tarihin değişik dönemle­rinde değişik ölçülerde görülmüş, fakat sanayileşme,
kentleşme ve motorlu araç sayısında artma ile karakterize edilen günümüz toplu­munda
önceki dönemlerle karşılaştırılamaya­cak boyutlara ulaşmıştır. Çevre kirlenmesinin
çözü tmesi gereken önemli bir sorun olarak gö­rülmesi ise ancak II. Dünya
Savaşı’m izleyen yıllarda olabilmiştir. Ondan önceki yıllarda çevre kirlenmesi
İle ilgili sorunlar İçme ve kul­lanma suyu, insan atıkları, vektör kontrolü, be­sin
saniiasyoıuı gibi biyolojik kirlenme konula­rıyla sınırlı kalmıştır. Günümüzde
ise bir yan­dan teknolojik alanda, bir yandan da çevreye yönelik ilgide
belirgin bir artış olmuş, fiziksel ve kimyasal kirlenme konuları daha çok önem
kazanmıştır. Öyle ki, artık çevre kirliliğinden söz edildiğinde pestisiüerin,
deterjanların, asit yağmurlarının, radyasyonun ve gürültü­nün olumsuz etkileri
anlaşılmaktadır.

Önceki dönemden farklı
olan yeni bir du­rum da II. Dünya
Savaşı’ndan sonra çevre so­runlarının ekolojik biryaklaşmıla ele alınması­dır.
Örneğin bir sahili kirleten sanayi atıkları yalnızca sahillerin çevre sağlığına
ve ekonomi­ye olumsuz etkileri yönünden değil, bölgedeki biyolojik dengenin
bozulması yönünden de İn­celenmektedir. İnsektisitlere direnç gösteren
antropatlarda olduğu gibi, çevre kirleticiler türlerin biyolojik yapısında da
değşıkiliklcr ya­parak biyolojik dengeyi bozmaktadır. Özellik­le aerosollerle
atmosferdeki ozon tabakasının bozulmasının fiziksel çevrede de dengenin or­tadan
kalkmasına bağlı hayati önemde değişik­liklerin olacağını düşündürmektedir.

Çevre kirlenmesine
İlgi artışıyla birlikte ko­nuyla İlgili kavramlar yaygınlık kazanmakta fa­kat
belli yanlış anlamalar da ortaya çıkmaktan geri kalmamaktadır. Hava kirlenmesi
bunlar­dan biridir. Bugün hava kirliliği, büyük kent­lerdeki havanın kem
yaşamındaki (fabrika, ısınma, motorlu taşıt vb.) kirleticilerle kirletil­mesi
anlamında kullanılmaktadır. Oysa örne­ğin atom bombası patlatılması, nükleer
reak­tör kazaları sonucunda oluşan radyasyon ser­pintileri ile kirlenme
(radiation fall-out) da bir hava kirliliği türüdür.

Çevrenin niteliği,
ekonomik sistem, ekono­mik faaliyetlerin düzeyi ve kompozisyonu tara-

fından etkilenecektir.
Çevre kirliliğinin niteli­ği ise çevreyi niteleyen etmenler tarafından be­lirlenecektir.
Bu nedeni dünyanın çeşitli bölge­lerinde ekonomik gelişmişlik düzeyine göre
çevre kirliliği değişik özellikler göstermekte­dir. Teknolojik yönden geri
kalmış bölgelerde biyolojik kirlenme, İleri bölgelerde ise fiziksel ve kimyasal
kirlenme ön plana çıkmaktadır. Fakat nükleer kirlenme gibi bazı kirlenme tür­leri
yeryüzündeki tüm yaşamı etkileyecek nite­liktedir.

Çevre kirlenmesine
ilginin artışı ulusal dev­letlerin önleme çabalarına, uluslararası örgüt­lenmelere,
karşı çıkış hareketlerine neden ol­makta, çevre kirliliği günümüz insanlığının
en önemli sorunlarından biri olmayı sürdürmek­tedir.

Erol GÖKA Bk. Çevre;
Çevrecilik; Ekoloji; Şehİ/vilik.