ÇEVRE KİRLENMESİ
ÇEVRE KİRLENMESİ
Çevre kirlenmesi
kavramının geniş birkapsa-mı vardır. En genel anlamda, başta insanlar olmak
üzere lüm canlıların sağlıklarına kısa veya uzun bir sürede olumsuz yönde etki
yapan, canlıların ekolojik dengesini bozan çevre değişiklikleri olarak
tanımlanabilir. Hepsi birbiriyle bağlantılı olmasına rağmen çevre kirleticileri
kirlettikleri çevrenin türüne göre biyolojik, kimyasal ve fiziksel kirletici
etkenler olarak üçe ayrılabilirler.
1-Biyolojikkiıienme,
çevrenin (su, hava, toprak) hastalık yapıcı mikroorganizmalarla bulaşmasını
belirtir. Besinlerle bulaşan bağırsak parazitleri gibi mikroorganizmaların
toprakta ve suda, damlacık yoluyla bulaşan tüberküloz etkeni gibi mikropların
havada bulunması birer biyolojik kirlenme örnekleridir.
2-Kimyasal kirfenme’yi
oluşturan etkenler tarım savaş ilaçlan (fosforlu insektisitler, DDT gibi
pesüsüier), deterjanlar, sanayi atığı sıvı ve katı yakıt ürünleri (CO2, CO, SO2
asıllı sıvı ve katı parçacıklar, aeroseller vb.) ve eser halindeki Pb, Hg,
Cdvb. gibi metallerdir.
3- Fiziksel
kitienme’nin en Önemli öğesi, çevrenin radyoaktif maddelerle buluşmasıdır.
Radyoaktif kirlilik tehdidi, nükleer enerjinin kullanım alanlarının artışıyla
birlikte artmaktadır. Bir yerleşim yerindeki rahatsız edici boyutlara varan
gürültü ve çevredeki ısı değişimine neden olan durumlar da (fabrikalardan, su
soğutma kulelerinden, reaktörlerden oluşan sıcak suyun çevre sularına karışması
sonucu doğal suların ısınması) fiziksel kirlenmeye yol açan etkenlerdir.
Çevre kirlenmesi,
tarihin değişik dönemlerinde değişik ölçülerde görülmüş, fakat sanayileşme,
kentleşme ve motorlu araç sayısında artma ile karakterize edilen günümüz toplumunda
önceki dönemlerle karşılaştırılamayacak boyutlara ulaşmıştır. Çevre kirlenmesinin
çözü tmesi gereken önemli bir sorun olarak görülmesi ise ancak II. Dünya
Savaşı’m izleyen yıllarda olabilmiştir. Ondan önceki yıllarda çevre kirlenmesi
İle ilgili sorunlar İçme ve kullanma suyu, insan atıkları, vektör kontrolü, besin
saniiasyoıuı gibi biyolojik kirlenme konularıyla sınırlı kalmıştır. Günümüzde
ise bir yandan teknolojik alanda, bir yandan da çevreye yönelik ilgide
belirgin bir artış olmuş, fiziksel ve kimyasal kirlenme konuları daha çok önem
kazanmıştır. Öyle ki, artık çevre kirliliğinden söz edildiğinde pestisiüerin,
deterjanların, asit yağmurlarının, radyasyonun ve gürültünün olumsuz etkileri
anlaşılmaktadır.
Önceki dönemden farklı
olan yeni bir durum da II. Dünya
Savaşı’ndan sonra çevre sorunlarının ekolojik biryaklaşmıla ele alınmasıdır.
Örneğin bir sahili kirleten sanayi atıkları yalnızca sahillerin çevre sağlığına
ve ekonomiye olumsuz etkileri yönünden değil, bölgedeki biyolojik dengenin
bozulması yönünden de İncelenmektedir. İnsektisitlere direnç gösteren
antropatlarda olduğu gibi, çevre kirleticiler türlerin biyolojik yapısında da
değşıkiliklcr yaparak biyolojik dengeyi bozmaktadır. Özellikle aerosollerle
atmosferdeki ozon tabakasının bozulmasının fiziksel çevrede de dengenin ortadan
kalkmasına bağlı hayati önemde değişikliklerin olacağını düşündürmektedir.
Çevre kirlenmesine
İlgi artışıyla birlikte konuyla İlgili kavramlar yaygınlık kazanmakta fakat
belli yanlış anlamalar da ortaya çıkmaktan geri kalmamaktadır. Hava kirlenmesi
bunlardan biridir. Bugün hava kirliliği, büyük kentlerdeki havanın kem
yaşamındaki (fabrika, ısınma, motorlu taşıt vb.) kirleticilerle kirletilmesi
anlamında kullanılmaktadır. Oysa örneğin atom bombası patlatılması, nükleer
reaktör kazaları sonucunda oluşan radyasyon serpintileri ile kirlenme
(radiation fall-out) da bir hava kirliliği türüdür.
Çevrenin niteliği,
ekonomik sistem, ekonomik faaliyetlerin düzeyi ve kompozisyonu tara-
fından etkilenecektir.
Çevre kirliliğinin niteliği ise çevreyi niteleyen etmenler tarafından belirlenecektir.
Bu nedeni dünyanın çeşitli bölgelerinde ekonomik gelişmişlik düzeyine göre
çevre kirliliği değişik özellikler göstermektedir. Teknolojik yönden geri
kalmış bölgelerde biyolojik kirlenme, İleri bölgelerde ise fiziksel ve kimyasal
kirlenme ön plana çıkmaktadır. Fakat nükleer kirlenme gibi bazı kirlenme türleri
yeryüzündeki tüm yaşamı etkileyecek niteliktedir.
Çevre kirlenmesine
ilginin artışı ulusal devletlerin önleme çabalarına, uluslararası örgütlenmelere,
karşı çıkış hareketlerine neden olmakta, çevre kirliliği günümüz insanlığının
en önemli sorunlarından biri olmayı sürdürmektedir.
Erol GÖKA Bk. Çevre;
Çevrecilik; Ekoloji; Şehİ/vilik.