Din Sosyolojisi

ÇEŞİTLİ ÜLKELERDE DİN SOSYOLOJİSİ ARAŞTIRMALARI

ÇEŞİTLİ ÜLKELERDE DİN SOSYOLOJİSİ ARAŞTIRMALARI
Nitekim meselâ bugün Fransa’da Gabriel Le Bras’m başlattığı araştırma çığırı etrafında toplanmış bulunan din sosyologları özelikle Fransa’daki dinî hayat üzerine araştırmalar yapmakta olup, kendilerine ‘’Din Sosyolojisi Grubu’ adını veren bu araştırıcılar 1956 dan bu yana araştırmalarım ‘Dinler Sosyolojisi Arşivler? (Archives de Sociolo- gie des Religions) adlı dergide yayınlamaktadırlar. 1970 li yıllardan itibaren bu dergi adını Dinlerin Toplumsal Bilimleri Arşivler? (Archives de Sciencences Sociales des Religions) şeklinde değiştirerek, din araştırmaları konusunda daha kapsayıcı bir amaca yönelmiş bulunmaktadır. Bu gruba dahil bulunan araştırıcılar arasında en dikkati çekici olan din sosyologları olarak Henri Desrocbes, Jacques Maître, E. Poulat, E Isambert, L. ¥ Thomas, J. R Charnay, vs. gibi isimler bulunmaktadır. Sadece bu dergide 1956-1970 yılları arasında din sosyolojisi ile ilgili araştırmaların sayısının ise 7000’i bulduğu anlaşılmaktadır. Ayrıca, başka çeşitli sosyoloji dergilerinde de konuyla ilgili araştırmalar yayınladığı gibi, üstelik din sosyolojisi sahasında Fransızca olarak yayınlanmış bulunan eserlerin sayısının da büyük bir yekûna ulaştığı görülmektedir. İlkin Durkheim ve arkadaşlarının çıkarmaya başladıkları Sosyoloji Yıllığı (Annee Sociologique) dergisi, uzun zaman din sosyolojisi araştırmalarının önemli bir yayın aracı olmuş ve bu dergide din sosyolojisi özel bir bölümü oluşturmuştur.
Öte yandan Fransa’dan başka Belçika, İtalya, İspanya, Polonya, Kanada, Japonya, vs. gibi ülkelerde de bu konuda önemli çalışmalar yapılmaktadır. Zaten G. La Bras’m Dinî Sosyoloji hareketi başta Fransa olmak üzere Katolik ülkelerin Kilise çevrelerinin yanı sıra belli siyasî ve dinî çevrelerde de oldukça rağbet gördü ve sağlam bir gelenek olarak yerleşti. Ayrıca üniversite çevreleri de din sosyolojisine bilimsel ve akademik mülâhazalarla geniş bir alâkâ duydular ve önem atfettiler. Meselâ İtalya’da S. S. Acquaviva’nm din sosyolojisi sahasındaki çalışmalarını takdirle anmak gerekmektedir. Belçika’da ise 1958 yılından beri Louvain Katolik ÜniversitesFnde. bir Din Sosyolojisi Araştırma Merkezi yer almakta olup, bu kuruluşa mensup din sosyologlarının araştırmaları milletlerarası din sosyolojisi dergisi olan “Toplumsal Pusula” (Social Compass) adlı dergide yayınlanmaktadır. Yugoslavya’da, bu konudaki araştırmaların bilançosunu ise A. Filamengo’mm Din Sosyolojisi Arşivlerinde (1956) yayınladığı yazısında bulmak mümkündür. İspanya’da da bu konuda bir hayli çalışmaların yapıldığına şahit olmaktayız. Meselâ, L. Delea ve F. Della Valle’nin Ispanya’daki dinî hayat üzerine olan araştırmaları Milletlerarası Din Sosyolojisi Konferansının 1951-1955 ve 1956 yıllarındaki oturumlarında sunulmuş olup, oldukça değerli araştırmalar oldukları anlaşılmaktadır.
Budizm üzerine gerçekleştirilen sosyolojik araştırmalarla Japonya ve Polonya gibi ülkelerde din sosyolojisi araştırmalarının durumu hakkında da Din Sosyolojisi Arşivleri (1956) ndeki makalelerden bilgi edinmek mümkün olmaktadır.
Gerek Almanya ve gerekse Ingiltere’deki araştırıcılar ise, din sosyolojisi konusuna öteden beri özel bir önem göstermişlerdir. Nitekim Almanya’- da Max Weber, E. Troeltscb, Werner Sombart, Joachim Wacb ve G. Menscbing gibi yukarıda sözü edilen sosyologlardan bu yana sağlam bir din sosyolojisi geleneği yerleşmiş olup, bunlara G. Kehrer ve Bert Hardin… gibi din sosyologları eklendiler. Ingiltere’de, Spencer, Tylor, Frazer, Malinotvski, Tatvney, Thouless, Greenstead, Westermarck, vs. gibi daha pek çok araştırıcının dahil bulundukları uzun bir din sosyologları listesine sahip bulunmaktadır. Daha yakın tarihlerde bunlara D. A. Martin, B. R. Wilson, B. S. Turner, M. Hill…gibi din sosyologları eklenmiş bulunuyorlar. Meselâ, bunlardan
D. A. Martin, İngiltere’de dinî yaşayış konusundaki sosyolojik incelemelerinin sonuçlarını, A Sociology of English Religion (Londra, He- inemann, 1967) adlı eserinde yayınlamış bulunmaktadır. İngiltere’de, özellikle London School of Economics’te din sosyolojisi sahasında bugün değerli araştırmaların yapıldığına şahit olmaktayız.
Amerika Birleşik Devletlerinde de durum aynıdır. Hattâ bugün ABD, din sosyolojisi sahasında uygulamalı araştırmalar bakımından, başta gelen bir mevkiî işgal etmektedir. Bununla birlikte Amerika’daki din sosyolojisi araştırmacılarının dinî sosyal-psikoloji konularına ağırlık vermek eğiliminde olduğu görülmektedir. Gerçi Amerika’daki Gra- ham, Summer, Keller ve Ross gibi ilk sosyologlar Ansiklopedik Sosyolojiye yöneldikleri gibi, Peabody, Elltvood, Mathetvs ve Case gibi araştırıcılar da Teolojiyi toplumsal yönden inceleyen sistematik ve tarihî incelemelere ağırlık vermişler; bu arada sosyologların da dikkatlerini en çok ‘Denominationalism’ denilen mezhep gruplaşmaları çekmiştir. Le- uba, Starbuck, William James gibi psikologlarla Boldtvin, Mac Dougal, Park, Mead, Faris, Elltvood gibi araştırıcıların çalışmaları sosyoloji ile psikoloji ve sosyal psikoloji arasında bir bağ kurulmasına yardım ederek, dinî sosyal psikoloji sahasındaki araştırmaları hızlandırmışlardır. Öte yandan, fonksiyonalist sosyolojiye yönelmiş bulunan Kidd, Elwo- od ve Ross gibi sosyologlarla Boldıvin, Cooley, Faris, Mac iver, Hotvard Becker, Talcolt Parsons, Sorokin, Allport, Yinger, Fichter, C. Y. Glock, R. Niebuhr, P. Berger, T. Luckman, R. N. Bellah gibi sosyologların da Amerika’daki dinî hayat ve sosyal teşkilat üzerine pek çok araştırmaları bulunmakta olup, ‘American Journal of Sociology’, American Soci- ological Revietv3 ve Journal of Social Pcyhology’ gibi dergiler bu araştırmaların en çok yayınladığı periyodiklerdir. Özellikle G. Le Bras’ın din sosyolojisini tenkitle başlayan hareket sonuçta Avrupa ve Amerikan ülkelerinde din sosyolojisi alanında, XX. yüzyılın ikinci yarısında yeni akımların doğuşuna imkân vermiş bulunmaktadır.
Esasen burada tüm ülkelerdeki din sosyolojisi araştırmacılarının bilançosunu sunmak söz konusu değildir. Ancak, 1948 yılından bu yana muhtelif tarihlerde ve çeşitli ülkelerde Milletlerarası Din Sosyolojisi Kongrelerinin düzenlenmekte oluşunun, din sosyolojisi ilminin uluslararası planda ne kadar önemli bir mevkie ulaştığına bir delil teşkil ettiğine işaret ederek, İslâmiyet üzerine din sosyolojisi araştırmaları ile Türkiye’de bu konudaki çalışmalara geçmeden önce, din sosyolojisi sahasında bugün ortaya çıkan belli başlı eğilimlere temas etmekte fayda vardır.