CENTO Nedir Kurulması, Üyeleri, Amaçları

24 Mart 1959’da Bağdat Paktı’nın kurucu üyelerden Irak’ın ayrılmasına rağmen sürdürülen bu kuruluşa, NATO ile SEATO arasındaki bölgeyi ilgilendirdiği için merkezinin Bağdat’tan Ankara’ya alınmasından sonra Merkezi Antlaşma Teşkilâtı (Central Treaty Organization=CENTO) adı verildi.

ABD, Bağdat Paktı döneminde kuruluşun çalışmalarıyla yakından ilgilenmiş. Bağdat Paktı Konseyi’nin çağrısı üzerine de İktisadi Komite ile Bozguncu Faaliyetleri Önleme Komitesi’ne üye olmuştu. Ayrıca, Askerî Komite yanındaki ABD gözlemcisi, Bağdat Paktı Daimî Karargâhında bir Amerikalı amiral veya generalin başkanlığında bir askeri irtibat heyeti bulundurmayı önermiş ve bu öneri kabul edilmişti.

Bağdat Paktı’ndan CENTO’ya geçilirken yeni bir antlaşma yapılmadı. Böylece, kuruluş belgesi, Irak’ın çekilmiş olmasına karşın, bu devletle Türkiye arasında ve sonradan İngiltere, İran ve Pakistan’ın katıldıkları bir antlaşma olmakta devam ediyor, ABD önceki gibi yine kuruluşun resmen dışında kalıyordu.

Ancak, özellikle 1956’daki Süveyş bunalımından sonra, ABD Ortadoğu’ya ilgisini arttırmış ve bu girişim – Eisenhower Doktrini – ile neticelenmişti.

Irak’ta krallığın devrilişinden hemen sonra 28 Temmuz 1958’de Londra’da toplanan Bağdat Paktı üyesi devletlerin başbakanlarıyla ABD Dışişleri bakanı tarafından bir bildiri yayımlandı. Bu bildirinin birinci maddesinde, üyelerin “ortak güvenliklerini sürdürme ve doğrudan doğruya veya dolaylı bir saldırıya karşı koyma hususundaki kararlılıkları” belirtiliyor; dördüncü maddeyle de ABD, dünya barışı yararına, kongrenin tanıdığı yetkiye uygun olarak bu bildiriyi yayımlayan devletlerle güvenlik ve savunma konularında işbirliği yapmayı kabul ediyordu.

Bu bildiri 5 mart 1959’da Ankara’da ABD’nin Türkiye, İran ve Pakistan ile yapacağı ikili antlaşmaların dayanağı olacaktı.

Böylece ABD 1958 Temmuzunda toplanan Londra Konferansı’nda Bağdat Paktı’na katılması yolunda yapılan teklifleri bir kere daha reddetti ; buna karşılık, bölgedeki üç devletle kelimesi kelimesine aynı olan Ankara antlaşmalarını imzaladı.
Konunun devamı…