Edebi Şahsiyetler

Cengiz Aytmatov Kimdir, Kısaca Hayatı, Eserleri, Edebi Kişiliği,Hakkında Kısa Bilgi

AYTMATOV, Cengiz (1928 – 10 Haziran 2008 Almanya, Nürnberg)

Kırgız Türk’ü edebiyatçı, gazeteci, çevirmen ve siyasetçi. Kırgız kültürü ve evrensel yazın olanaklarının bileşimiyle özgün yapıtlar vermiştir.

Kırgızistan’da Şeker Kirovski köyünde doğdu. Köy ve bölge okulunda öğrenim gördü. II.Dünya Savaşı’nda köyünün sovyetinde görev aldı. 1953’te Kırgızistan Tanm Enstitüsü’nü bitirdi, zooteknik uzmanı olarak çalıştı. İlk kez Gazetçik Cyudo adlı öyküsüyle basında görüldü. Moskova’daki Gorki Enstitüsü’nde staj gördükten sonra, 1957’de, Sovyet Yazarlar Birliği’ne kabul edildi. SSCB Yüksek Sovye-ti delegeliği, SSCB Yazarlar Birliği Genel Sekreterliği ve Kırgızistan Film Yapımcıları Birliği başkanlığı yapan Cengiz Aytmatov, 1963’te Lenin Edebiyat Ödülü’nü aldı.

Yapıtlarını Kırgızca ve Rusça yazan Aytmatov, çok sayıda kısalı, uzunlu öykü ve deneme yazmıştır. Bunlar arasında Aşım; Mı idyom dalşe (“Daha da İlerliyoruz”); Asma Köprü ilk gençlik çalışmalarıdır. 1958’de yayımladığı Cemile adlı uzun öyküsü Ayt-matov’un büyük ilgi toplamasını sağlamış olan önemli ve yaygınlık kazanmış yapıtıdır. Bu öyküde yeni bir dönüşüm geçiren bir toplumda gençliğin yeni ilişkileri gerçekçi gözlemlerle anlatılmıştır. Kahramanı genç bir Kırgız kadını olan öyküde şeriata ve geleneksel tutumlara karşm mutlu olma hakkının savunulması, sevgiye doğru cesaretle yürünmesi anlatılmaktadır. Birçok dile çevrilen bu uzun öykü geniş bir okur kitlesinin ilgisini çekmiş, Fransızca çevirisini yapan Louis Aragon, Cemile’yi “Dünyanın en güzel aşk öyküsü” olarak nitelemiştir. Topolyok moy v’ krasnoy kosinke (“Kırmızı Puşulu Kavağım”) adlı öyküsünde yine sevgiye ve dostluğa bağlılık konusunu işler. Türkçe’de de yayımlanan ve büyük ilgi gören Beyaz Gemi; Kopar Zincirlerini Gülsan; İlk Öğretmenim; ilk Turnalar gibi kitaplarıyla Kırgız kültürünün verilerinden kaynaklanan gerçekliği, şiirsel bir anlatımla dokunmuş destansı bir hava içinde yazdı. Toprak Ana adlı romanı bu tutumunun en çarpıcı örneği sayılır.

Modern Sovyet Edebiyatı’nın en önemli yazarlarından biri olan Cengiz Aytmatov, engin bir halk sevgisi, güçlü bir dil ve içinde yer aldığı yerel ortamdan kaynaklanan zengin bir anlatımla kendi ülkesinde olduğu kadar, dış ülkelerde de önem kazandı.

Sovyet Komünist Partisinde yıllarca vazife yapmış, sosyalizme kendini adamış biri olan Cengiz Aytmatov aynı zamanda Orta Asya Türk Cumhuriyetlirinin özellikle de Kırgızistan’ın otuz yıldan beri hür dünyaya açılan penceresi oldu. Kırgız kültürünün temellerini yeniden ortaya çıkardı. Bu sebeple siyâsî kişiliğinden çok edebî ve kültürel kişiliğini önde tutmak gerekmektedir.

16 Mayıs 2008’de belgesel çekimleri için bulunduğu Tataristan’ın başkenti Kazan’da rahatsızlanarak böbrek yetmezliği teşhisiyle tedavi için  Almanya’nın Nürnberg kentinde tedavi gören Cengiz Aytmatov, komaya girmişti.10 Haziran 2008 tarihinde Nürnberg’de yaşamını yitirdi. 79 yaşındaki Kırgız yazar Cengiz Aytmatov’un cenazesi, devlet töreninin ardından Bişkek’e 20 km uzaklıkta bulunan ve babası Toleykul Aytmatov’un yattığı Ata-Beyit kabristanına götürülerek defnedildi.

•    YAPITLAR (başlıca): Cemile; Gün Uzar Yüzyıl Olur; Beyaz Gemi; Toprak Ana; Kopar Zincirlerim Gülsan; İlk Öğretmenim; ilk Turnalar; Selvi Boylum; Deniz Kıyısında Koşan Ala Köpek; Fuji Yama, (K. Muhammedcanov ile), oyun.

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi