Cenabi (Müverrih Mustafa Cenabi Efendi) kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi

Cenabi (Müverrih Mustafa Cenabi Efendi) kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi: Fazilet sahibi Osmanlı Tarihçilerinin büyüklerinden, tedkikci bir zat olup doğum yeri itibariyle Amasyalı, yerleşme yeri itibariyle Bursa’lı Emir Hasan Efendi’nin oğludur. Künyesi «Ebu Muhammed Mustafa ibn-i Es-Seyyid Hasan ibn-i Es-Seyyid Sinan ibn-i Es-Seyyid Ahmed El-Hüseyni» olmak üzere zabt edilmiştir. Yüksek dini ilimleri ve alet ilimlerini Mevlana Ebu’s-Suud Efendi’den tahsiI ile istanbul ve Edirne medreselerinde tahsilini ikmal ettikten sonra kadılık (hakimlik) mesleğine geçerek Haleb Kadılığına tayin olundu. Me’muriyetinin sonlarında hastalanarak yerine kardeşi Suudi Efendi tayin edildi. Kardeşinin tayininden bir buçuk sene sonra 999 (1591) senesi içinde Haleb’de vefat etti. Eserleri basılmamış olup tahkik edilebilenleri aşağıdadır:

1 — (Iylemu’z-Zahir Fi Ahvali’l-Evaili ve’I-Evahir): Bir mukaddime ile seksen iki bab üzerine tertib edilmiş, iki büyük cild halinde Arapça bir umumi tarihtir. Nüshaları İstanbul Kütüphanelerinin bir kaçında vardır. Katib Celebi bu eseri [Keşf-üz-Zünun]’da (El-Bahrü’z-Zehhar Ve’l-ilmu’t-Tayyar) ismi ile isimlendirilmesini tercih ediyor. Fihristinin bir kısmı şöyledir: (Mukaddime; Ma’ne’n-Nubüvveti Ve’r-Risalet Ve Zikr Evvelü ma halakallahü tecila; Bab-i evvel; Enbiya; Bab-i sani Zikrü ba’zu’l-ismi; Bab-i salis: Muluk-i Furs; Bab-i rabi’; Muluk-i Yunan; Bab-i hamis: Muluk-i Rum; Bab-ı sadis: Muluk-i Beni israil; Bab-i sabi’: Selatin-i Misr…) Son babı, Al-i Şeyh Haydarü-ismaili’dir. İslam tarihi kısmı daha tafsilatlı olup bu arada olan Osmanlı tarihi kısmı da Diğer kısımlara nisbetle mufassal olmakla beraber zamanına kadar geçen olaylar derc edilmiştir. Eserin ehemmiyeti Mısır ediblerinden Ahmed Zeki Paşa’nın dikkat nazarını çektiğinden Mısır’da basılması kararlaştırılmıştır. Müellifin kendi el yazısı ile yazılmış olan birinci cildin müsveddeleri faziletli askerlerden ve bibliyografya alimlerinden Bağdadi İsmail Paşa’nın kütübhanelerindedir.

(1. bab: Siyer-i Nebi, 2. bab; Hulefa-i Raşidin, 3. bab: Beni Umeyye, 4. bab; Abbasiye…) aslı ile muhtasarı olan bu eser Nuruosmaniye Kütübhanesinde mevcuttur.

Şiirde kabiliyetli olup üç dilde de sür yazmak gücüne malikti. Türk- ge şiirleri renkli olduğu gibi Arapça şiirleri de çok güzel sür yazan bir Arab şairi kadar üstadcadır.

Türkçe şiirlerinden :

«Dud-i ahını Hüda yerde komaz mazlumun.»

mısraı ile :

«Bilmedi kadrini hayfa o durr-i nayab’ın

Dest-i emvac ile derya ko döğünsun, yürüsün»

beyti şairler nezdinde meşhurdur.

Kaynak: Osmanlı Müellifleri, Bursalı Mehmed Tahir Bey, Meral Yayınevi, 3. Cilt.