Cemal Reşit Rey Kimdir, Hayatı, Eserleri, Sanatı
Cemal Reşit Rey. (D. Kudüs 25 Ekim 1904 / Ö. İstanbul 7 Ekim 1985) Türk besteci, orkestra yöneticisi, piyanist, Türk Beşleri bestecilerinden biri, Onuncu Yıl Marşı, Lüküs Hayat opereti gibi ünlü eserlerin yapımcısı.
Yaşamı
Öğrenimi
Babası Edebiyat-ı Cedide yazarlarından Ahmet Reşit Rey’dir. Kardeşi Ekrem Reşit Rey’le aydın ve sanatsever bir ortamda büyüyen sanatçı küçük yaşta müziğe eğilim göstermiş, annesi ve dadısının piyanoda çaldıkları parçaları bir dinleyişte tekrarlayarak yeteneğini kanıtlaması üzerine özel derslerle nota öğrenmiş, ilk bestesi olan bir valsi yedi yaşlarında yazmıştır.
Öğrenimine Galatasaray Lisesi’nde başlayan Rey, 1913’te siyasi şartların zorlamasıyla ailesinin Paris’e yerleşmesi üzerine Buffon Lisesi’ne girdi, bu arada çağın bestecilerinden Gabriel Faure’ye tanıtıldı, müzik çalışmalarını ünlü öğretmen Marguerite Long yanında sürdürdü. Ertesi yıl ailesinin Cenevre’ye göç etmesiyle orada St. Antoine Koleji’ne yazıldı, ayrıca konservatuvar öğrenimine devam etti 1919’da Paris’e döndüğünde müzik çalışmalarını Paris Konservatuvarı’nda gene Marguerite Long, Edouard Mathe ve Raoul Laparra ile pekleştirirken Gabriel Faure’den müzik estetiği, Henri Dufosse’tan orkestra yönetimi dersleri aldı. Paris’teki öğrenim yılları sona eren Rey 1923’te Türkiye’ye döndü.
Çalışma Yaşamı
Sonradan Belediye Konservatuvarı’na dönüşecek olan Dârülelhan’ın piyano ve bestecilik öğretmenliğine atandı. Öğretmenliği boyunca İstanbul’da ilk yaylı çalgılar orkestrasını ve oda müziği topluluklarını kurup yönetti, şehrin müzik yaşamında önemli girişim ve hareketlerin en yetkili kişisi olarak tanındı. Gene aynı yıllarda vali Üstündağ’ın desteği, Şehir Tiyatrosu yöneticisi Muhsin Ertuğrul’un yardımıyle müzikli oyunlar ve revülerini besteleyip sahneledi. 1938’de yeni açılan Ankara Radyosu’nun müzik yayınları yöneticiliğine atandı, iki yıl sonra tekrar İstanbul Belediye Konservatuvarı’ndaıki görevine döndü. Şehir Orkestrası’nın kuruluş çalışmalarına başladı. 1945’te bütünlenen bu topluluğa yönetici oldu, ertesi yıl gene kendi çalışmalanyle gerçekleşen İstanbul Filarmoni Derneği başkanlığına getirildi. Rey 1949’da hizmete giren İstanbul Radyosu’nda bir yıl kadar müzik danışmanlığı yaptı. Bütün bu yıllar boyu gerek Şehir Orkestrası ve Filarmoni Derneği’nin düzenli konserlerine ek olarak Şehir Orkestrası’nın Radyo Senfoni Orkestrası adiyle düzenlediği stüdyo programlarını yönetti, gene radyoda uzun yıllar Piyano dünyasında gezintiler adlı diziyi sundu, bestelerini tamamladı ve 1949’dan başlayarak on yılı aşkın süre yurt dışındaki çabalarıyla başarı sağladı. Rey bu konserleri süresince Ortadoğu, Balkan ve Güney Avrupa ülkelerinin önemli kentlerinde konuk yönetici olarak ilgiyle karşılanmış, eserlerini tanıtmıştı. 1970’te Şehir Orkestrası’nın İstanbul Devlet Senfoni Orkestrası’na dönüşmesi üzerine görevinden ayrıldı.
Ölümü
1985’te Mimar Sinan Üniversitesi Devlet Konservatuvarı’nda “sanatçı profesör”lüğe atanan besteci, aynı yıl 7 Ekim 1985, İstanbul’da hayata gözlerini yummuştur.
Sanatı
Cemal Reşit Rey son çağlar Türk kültür ve sanat ortamının en verimli, en ilginç simalarından biridir. Cumhuriyet’le başlayan verim ve öğretim çabalarında devrimlerin öngördüğü bu müzik anlayış ve zevkini yaygmlaştırıp sevdirmek amacıy le hemen her yola başvundu, tutucu sanat çevreleri ve bürokrasiyle savaştı, Cumhuriyet çağında aynı ülküyü taşıyan birçok sanatçının yetişmesini sağladı. Besteci küçük yaşlarda Fransız kültürü etkisine girmiş, öğrenim ve eğitimini gene Fransa’da yapışı bu etkinin ağırlığını arttırmıştır. Rey, adı geçen ülkede izlenimcilik akımının yaygınlaştığı çağlarda ilk gençlik yıllarını geçirmiş, aynı akımın verim, üslup ve düşünü üzerindeki, etkenliğini günümüze kadar korumuştur. Bu konuda tutucu bir inancı sürdüren sanatçının besteci ve yorumcu olarak başka çağdaş akımları yadırgadığını gözlemek güç değildir. Rey ilk bakışta kozmopolit bir görüntü yansıtan müzikografisine karşılık, Türk folklor ve teiksesli müziğine derin bilgisi ve yargı yeteneğiyle eğilmiş, halk türkülerinin çoksesli örneklerinde olduğu gibi gerçekten soylu ve bilgili çalışmalar vermiştir. Ayrıca eski İstanbul’un yaşam ve geleneklerine, İslâm inançlarına bağlılığı modal renklerle bazı eserlerinde kolay sezilir. Operaları ve çoksesli müziği yayma amacıyle verdiği müzikli oyunlar ve revüler tümüyle kardeşi Ekrem Reşit Rey’in metin ve senaryoları üzerine bestelenmiştir.
Eserleri