Celayirliler Nedir Ne Demek, Anlamı, Hakkında Bilgi

Celayirliler nedir? İlhanlılardan sonra Irak ve Azerbaycan’da hakimiyet kuran Türkleşmiş Moğol Hanedanı Celayirlilerin ataları, Cengiz Hana ilk yıllarında büyük yardımlar yapmış ve bunlardan bazıları mühim devlet kademelerine yerleşmişlerdi. Celayirlilerden Emir Hasan Büzürg, İlhanlıların ileri gelen komutanlarındandı. İlhanlı Sultanı Ebu Said’in ölümü ile çıkan karışıklıktan istifade ederek devletin idaresini eline geçirmeye çalıştı. 1340 yılında Bağdat’ta bağımsızlığını ilan etti. 1356 yılında ölünce yerine oğlu Şeyh Üveys geçti. Üveys, Azerbaycan ve Tebriz’i peşinden de Musul ve Diyarbekir’i ele geçirdi (1364). Celayirli Devleti en geniş sınırlarına ulaştı. Şeyh Üveys’in vefatı üzerine yerine oğlu Hüseyin geçti (1374). Muzafferiler ve Karakoyunlularla mücadele eden Sultan Hüseyin, kardeşi Ahmed tarafından 1382’de öldürülmesi üzerine iç karışıklıklar başladı. Sultan Ahmed Azerbaycan ve Irak’ı, diğer kardeşi Bayezid de Irak-ı Acem ve Doğu Anadolu taraflarını alarak ülkeyi paylaştılar. Fakat 1393’te, Timur Han, Bağdat üzerine yürüyüp Sultan Ahmed’i kaçırttı. Memluk hakimiyetindeki Şam’a sığınan Sultan Ahmed, bilahare Bağdat’a geri döndü. Timur’un tekrar gelmesi üzerine Osmanlılara sığındı (1400). Timur Hanla Yıldırım Bayezid Hanın arasının açılmasına sebep oldu. Ankara Savaşı (1402) sonrasında Şam’a sığındı ise de,Timur Hanın baskısı ile Karakoyunlu hükümdarı Kara Yusuf’la birlikte hapsolundu. İki sultan, hapiste dostluklarını ilerletip, ülkelerinin sınırlarını tespit ettiler. Serbest bırakıldıktan bir süre sonra Timur Hanın vefat etmesi (1405) üzerine çıkan karışıklıklardan istifadeyle ülkelerine döndüler. Bir süre devam eden iki sultanın dostluğu bir yaylak meselesinden dolayı açıldı (1410). Yapılan savaş neticesinde Ahmed Celayir’i esir alan Kara Yusuf, onu çocukları ile birlikte öldürttü. Bağdat’ta Şah Mahmud adında bir çocuk Celayirli tahtına geçirildi ise de Karakoyunlular, Bağdat’ı da ele geçirip Celayirli hakimiyetini ortadan kaldırdılar (1411). Celayirlilerin bir kolu, Irak-ı Arap’ta bir müddet hükümran olduysa da, Karakoyunlu istilası neticesi hayatiyetleri sona erdi (1432). Celayirliler döneminde İlhanlı istilası sırasında yakılıp yıkılan Bağdat yeniden imar edildi. Yapılan güzel eserlerle şehir, tekrar ilim merkezi olmaya başladı. Emir Hasan’ın başlattığı Mircaniye Medresesinin inşaatı, Şeyh Üveys zamanında tamamlandı. Türk unsurlar, Irak’ın her tarafına yayıldı. Ülkede Türkçe, Arapçadan sonra ikinci dil oldu. Şairler ve edipler, Celayirli sarayında toplandılar. Celayirli idari teşkilatı, devamı oldukları İlhanlıların idari teşkilatının aynısı idi. (Bkz. İlhanlılar) Celayirli Hükümdarları Saltanatı Taceddin Hasan Büzürg …………………. 1336-1356 Birinci Üveys …………………………………. 1356-1374 Celaleddin Hüseyin ………………………… 1374-1382 Gıyaseddin Ahmed ………………………… 1382-1410 Şah Mahmud …………………………………. 1410-1411