Çavuldur Boyu Tarihçesi, Özellikleri, Hakkında Bilgi

Çavuldur. Oğuz boylarından biri.

Boyun adı kaynaklarda Çavundur, Çav-dur ve Cavdır şekillerinde de geçer. Kâş-garlı Mahmud (XI. yüzyıl) bu boyun adı­nı Çavuldur olarak zikretmekte, hayvan­larına vurdukları damganın şeklini de vermektedir.

İlhanlı Veziri Reşîdüddin Fazlullah, XIV. yüzyılın başlarında yazmış olduğu tari­hindeki Oğuz boyları listesinde Çavuldurlar’a Üçoklar arasında yer vererek taşı­dıkları adın “şerefli ve ünü yaygın” mâ­nasına geldiğini, ülüşünün (şölenlerde ko­yun etinden yiyeceği kısım) “sol kan yağ-nn” (sol kürek kemiği), onkununun ise (to­tem kuşu) sungur (sunkur) olduğunu bil­dirmekte ve damgasının şeklini göster­mektedir.

Osmanlı müellifi Yazıcıoğlu Ali Efendi’nin (XV. yüzyılın birinci yarısı) Oğuz boy­lan listesi Reşîdüddin’ inkine dayanır. An­cak Ali Efendi Çavuldur boyunun adını Çavundur olarak yazmıştır. Bu şekil, bo­yun adının XV ve XVI. yüzyıllarda Anado­lu’daki en yaygın söyleniş şeklidir. Bu yüzyıllardaki yirmi bir yer adından sa­dece üçünün boyun eski adı olan Çavul­dur, diğer üçünün de Çavdur olarak ya­zılmış olduğu görülür. Hazar ötesi Türkmenler’i arasındaki Çavuldurlar’ın da son asırlarda  umumiyetle Çavdır şeklinde anıldıkları anlaşılmaktadır.

İlk yazılışı XIII. yüzyılın ortalarına ka­dar giden Dânişmendnâme’de Çavul­dur Çaka adlı bir beyin adı geçer. Çavul­dur Çaka. Emîr Kara Tona ve Emîr Turasan Sivas’ta Dânişmend Gazi ile vedalaşıp İstanbul yönüne doğru yola çıkar­lar. Dânişmendnâme’de bir daha ondan söz edilmez. Reşîdüddin’in Câmicu’t-tevârîh ‘indeki Selçuklular bölümünde de Alparslan’ın Malazgirt Savaşfna katılan kumandanları arasında Çavuldur da zik­redilir. Emîr Çavuldur aynı esere göre Maraş ve Sarız (Sarus) yörelerini fethet-miştir. Cami’:u’t-tevârîh’te adı geçen bu emîr, Dânişmendnâme’de geçen Ça­vuldur Çaka’dan başkası değildir. Bu Ça­vuldur Çaka’nın da Anadolu’ya yapılan akınlardan birinde çok genç yaşta Bi-zanslılar’ca esir alınarak sarayda yetiş­tirilen Çaka Bey olduğunda şüphe yok­tur. 1083 yılından sonra İstanbul’dan İz­mir’e kaçan Çaka Bey’in orada bir bey­lik kurduğu ve meydana getirdiği do­nanma ile Sakız ve diğer bazı adaları ida­resi altına aldığı bilinmektedir.

XV. yüzyılda Anadolu’da yirmi bir yer adından başka Boz-ulus ile Çorumda Çavundur adlı oymaklar da görülür. Boz-ulus arasındaki Çavundur oymağı. II. Se­lim devrinde (1566-1574) iki kola aynlmış olup bunlardan Duyar Kethüdâ’nın ida­resindeki kol 174, Pîr Ahmed Kethüdâ’­nın idaresindeki kol da 50 vergi nüfu­suna sahipti. Çorum sancağında yaşa­yan Çavundur oymağının ise Osmancık’a bağlı Akçasu köyünde yerleşmiş olduğu görülür.

Çavuldurlar’ın, nüfusu çok kalabalık bir kolu batıya göç etmeyerek Hazar öte­si Türkmenler’i arasında kalmıştır. Bun­lar XVI. yüzyılda Mangışlak yarımada­sında yaşıyorlardı. Yarımadadaki diğer Türkmen oymakları gibi bu yüzyılda Man-gıtlar’ın, daha sonraları da Kalmuklar’ın hücumlanna uğradılar. Hatta Kalmuklar, İğdir, Soynacı ve Çavuldurlar’a (Çavdur) mensup kollardan oluşan bir topluluğu Kuzey Kafkasya’ya göçe zorladılar. Bun­lar varlıklarını zamanımıza kadar sür­dürdüler. Mangışlak’ta kalmış olan Ça­vulduriar’a gelince, onlar da XIX. yüzyılda Kazaklar tarafından buradan çı­karıldılar. 1863 yılında Aral gölünün gü­ney kıyısı ile Karaboğaz arasında oturu­yorlardı. 0 zaman nüfusları 12.000 çadır tahmin edilen Çavuldurlar Kara Çavdur, Abdal, Bozacu, Esenlü, Buruncuk ve diğer birçok obadan meydana gelmişlerdi.

Kaynaklarda bu Çavuldurlar’ın da her yerde aranılan güzel halılar dokudukları haber verilir.

Diyanet İslam Ansiklopedisi