ZİHİN
ZİHİN Toplumların tarihi boyunca önemli anlam kaymaları geçirmiş bir kavram olan zihin, geleneksel düşüncedeki insan anlayışında merkezî bir yer tutmaktaydı. Ruh'un ölümsüzlüğü ve insanî varoluşun kozmos ve metakozmos ile bağlantılı olduğu ilkeleri Rene Descartes (1596-1650) ile birlikte köklü bir değişikliğe uğradı. Descartes, insanı değerlendirmede kendince çok basit gördüğü geleneksel Ruh anlayışım terkede-rek daha üretken olduğuna inandığı zihin (mind) kavramını onun yerine geçirdi. Ona göre zihin düşüncenin temeliydi...
ZİMMÎ
ZİMMÎ Bir İslâm devletinin himaye ve hakimiyetini kabul etmiş Yahudi ve Hiristiyana, Müslümanlar tarafından zimmî adı verilir. Mal, can, namus ve dîni için teminat verilmiş olan gayr-i müslim kişi anlamındadır. Zimmî kavramına bütün İslâm devletlerinde rastlanır. Bir tslâm devletinin tebası durumunda olan kişilerden İslâm'ı din olarak benimseyenlere müslüman, dini ayrı olmakla birlikte tslâm yönetimi altında kalmayı ve müsl umanların hakimiyetini kabul edenlere ise "zimmî" denilir. İzin ve pasaportla...
ZINDIKLIK
ZINDIKLIK Kelime, Fars kökenli olup muhtelif dönemlerde değişen manalara kullanılagel-miştir. Akide otoritelerinin ıstılahında şu anlamlan ihtiva ettiği tespit edilmiştir: a) Farisî inançları benimseyenler için mutlak manada, b) Mani bağlılarına, c) Nûr-zulmet teorisini savunanlara, d) Allah'ın varlığını inkâr eden veya ortak koşanlara, e) Küfrünü gizleyip islâm'ını açıklayan herkese. Son dönemlerde yaygın olarak kullanılan anlam da bu son anlamdır. Bu anlamı ile kelime "münafık" deyimi ile eş anlamlı olmaktadır, imam Ahmed...
ZERDÜŞTLÜK
ZERDÜŞTLÜK Kurucusu Zaratuştara ya da Zar osten (yaygınca kullanılan Grekçe form) adından dolayı Zerdüştilik diye anılan bu eski tran dini, geleneksel olarak kurucusunun yaşadığı tarih kabul edilen M.Ö. 628-551 arasında, kuzey-doğu İran'da ortaya çıkar. Zaratuştara ya da Zerdüşt'ün hayat hikayesi hakkında bildiklerimiz çok azdır. Genç yaşlarında yaydığı dinden dolayı göç ettiği, Vitaspa adında bir hami bulduğu, iki oğlu ve bir kızının olduğu dışında ona ait tüm bilgilerimiz...
ZEKÂ VE ZEKÂ TESTLERİ
ZEKÂ VE ZEKÂ TESTLERİ Sık sık kullanılmasına rağmen tanımı üzerinde bir anlaşma sağlanamamış olan zekâ, "problemleri çözmek, yeni şeyler öğrenmek, iyi düşünebilme yeteneği geliştirmek için genel zihinsel kapasite" ya da "yeni durumlara karşı uyum yeteneği" olarak tanımlanabilir. Zekânın bilimsel olarak tanımlanmasında odaya çıkan güçlüklere rağmen herkesin varolduğunda hemfikir olduğu ve nesnel bir biçimde ölçülmeye çalışılan zihnin bir işlevidir. XIX. yüzyılın sonlarında İngiltere'de Sir Francis Galton, Darvin'in biyolojik evrim teorisinin...
ZEKÂT
ZEKÂT Zekâtın sözlük anlamı; temizlemek, büyütmek, çoğalmak ve bereketlenmektir. Malı çoğalttığı için zekâta bu ad verilmiştir. Dinî bir terim olarak İse şöyle tarif edebiliriz: "Belli bir malın belli bir kısmını belli yerlere vermektir." İslâm'ın beş şartından biri olan zekât, yukarıdaki tariften de anlaşılacağı üzere, belli bir miktarda mala sahip olan zengin m üs 1 umanların sorumlu bulundukları ilâhî bir emirdir. Bu miktar da nisap miktarı mal...
ZAMAN
ZAMAN Bir Önceki olaydan bir sonraki olaya giden süre şeklinde anlatılan zaman genellikle fasılasız olarak düşünülen sürekli değişim olarak da tanımlanır. Bu bakımdan şimdi geçmişe dönüşür. Zamanın spesifik ve sınırlı müddetleri olan geçmiş, şimdi ve gelecek, tek ve bütün zamanın parçalarını teşkil ederler. Bir başka söyleyişle zaman; olayların akışında belirgin olmayan bir ortam mahiyetinde algılandığından düşünceye bölünmez surette ve bütünüyle veri olarak bulunan olgudur. Bu anlamda, içinde olayların...
ZANAAT
ZANAAT İnsanların maddî ihtiyaçlarını karşılamak için yapılan, eğitim ve tecrübe gerekti- ren işe zanaat adı verilir. Zanaatın hUner, marifet anlamı da vardır. Bir işle, bir meslekle uğraşan yahut bir işte ustalığı ve mahareti olanlara da "sanatkâr" denilir. İbn Haldun, insanların geçim yollarından söz ederken çiftçilik, sanat (zanaat, h itfa) ve ticareti tabiî geçim yolları olarak zikreder. Ona göre zanaatlar genellikle insan toplumlarının göçebelikten medenî şehir hayatına (bedevîlikten hadarîliğe) geçmeleri ile...
YÖNETİM
YÖNETİM Yönetim, insanların tek tek gerçekleştiremeyecekleri amaçlara ulaşabilmek için yürütülen bir grup faaliyetidir. Birden fazla insanın beden ve zihin güçlerini birleştirerek çalışmalarını gerektiren bu faaliyetin belli bir düzen ve güven ortamında sürdürülebilmesi bir kısım kurallara uyulmasını gerektirir. Bu kural lan, grup içindeki statüsü ve konumu diğerlerine göre daha güçlü olan yöneticiler koyarlar. Yöneticilerin almış oldukları kararların, ast-üst ilişkisine bağlı olarak, emir ve talimatlar şeklinde yönetilenlere ulaştınlmasiyle yönetim...
YÖNTEM
YÖNTEM Yöntem, genel olarak belirlenmiş bir hedefe doğru yürüme faaliyetini ve bu yolun kendisi anlamına gelir. Bilimsel yöntem ise doğaya, topluma, bireye ilişkin doğru tasvir etme ve açıklamalarda bulunma hedefine ulaşabilmek için bilim adamının yürüdüğü yol ve harcadığı çaba; yürüyeceği yolu ve bu yolda yürürken harcayacağı her türlü çabayı önceden belirleyen kurallar manzumesidir. Bilimsel yöntem bir yanı ile zihinsel, bir yanı ile pratik bir süreçtir. Zihinsel süreç...
YEZİDÎLİK
YEZİDÎLİK Yezidîlik, H. 132 yılında Emeviler Devleti'nİn çöküşünden sonra ortaya çıkan sapkın bir fırkadır. Başlangıçta Emeviler'in üstünlüğünü yeniden sağlamak için siyasi bir hareket olarak ortaya çıkmış, daha sonra ise çevre ve cehalet şartlan nedeniyle Yezid bin Muaviye ile îblis'i takdis derecesine ulaşan sapkın bir yola girmiştir. Bu fırka mensuplan Seylan'a "Melek Tavus" adı vermişler; keza Azrail'i de takdis etmişlerdir. H. 132 yılında Irak'ın kuzeyinde meydana gelen...
YENİ ROMAN
YENİ ROMAN 1950 sonrasında Fransız edebiyatında Alain-Robbet Grillet, Nathalie Sarraut, Claude Simon, Michel Buttorgibi romancıların öncülüğünde meydana çıkan ve romanda neyin anlatıldığından çok, anlatımın şekline, tekniğe önem veren edebî hareket! Yeni Roman akımında önemli olanın, dilin işlenişi ve edebî eserde dilin oynadığı fonksiyon olduğu fikrinden yola çıkılarak, roman kahramanlarının karakterlerinin okuyucuya, onların eser içindeki konuşmalarıyla verilmesi gerektiği söylenir. Yeni Romancılar, Hugo, Balzac, Flaubert gibi kendilerinden Önceki büyük romancılarda...
YETENEK
YETENEK Günlük dilde, bireyin herhangi bîr alandaki becerilerini veya beceri potansiyellerini anlatmak amacıyla kullanılmasına rağmen bilimsel olarak tanımlanması oldukça güç kavramlardan biri de yetenektir. Kavramın kişilik, zekâ, genetik ve çevre gibi kavramlarla çok yakından ilişkili olması, anlam alanını belirsizleştirmektedir. İnsan tekinin, insan türünün bir üyesi olması nedeniyle vazgeçilmez biçimde bütün diğer insanlarla benzer olan yanlan vardır. Örneğin diğer insanlarınki gibi yapılaşmış bir beden, doğumla başlayıp Ölümle sonuçlanan bir...