Sosyal Bütünleşme
Bilindiği üzere Durkheim sosyal bütünleşmenin, geleneksel toplumda “mekanik dayanışma”, endüstri toplumunda “organik dayanışma” şeklinde olduğunu belirlemişti. Mekanik dayanışma ‘benzerlik’lere dayalı bir dayanışmadır. Benzerlikler toplumun kendisini bir bütün olarak görmesini ve sosyal ilişkilerin ‘bağlılık’ ilişkisi tarzında olmasını sağlamaktadır. Organik dayanışma ise ‘farklılık’lardan kaynaklanan dayanışma biçimidir. İş bölümünün artmasından ve işlevsel farklılaşmadan doğan farklılıklar, öncelikle toplumu değil, kendisini düşünen bir insan...
Aile
Geleneksel toplumun aile modeli “geniş aile”dir. Geniş aile ikiden fazla kuşağın ve tüm kardeşlerin aynı çatı altında yaşamalarını ifade eden bir kavramdır. Endüstri toplumu yönünde değişme süreci başladığında geniş ailenin küçülmeye başladığı, ilk aşamada evlenen kardeşlerinin ayrı eve çıktıkları, ikinci aşamada ailenin karı-koca ve -varsa- çocuklardan ibaret kaldığı görülmektedir. Bu süreçte çocuk sayısı da sınırlandırılmakta, aileler genellikle iki çocuk...
Eğitim
Geleneksel toplumdan günümüze doğru gelindiğinde eğitim alanında ortaya çıkan başlıca değişmeler, eğitimin formelleşmesi -okul sistemi tarzında örgütlenmesi-, yaygınlaşması, cinsiyetsizleşmesi -kadınların erkekler kadar ve onlarla birlikte eğitimden yararlanması-, işlevselleşmesi -belli bir alanda uzmanlık kazanmaya yönelik olması-, sekülerleşmesi -dini referanslardan uzaklaşması- ve eğitim süresinin uzaması şeklinde sıralanabilir. Eğitimle ilgili bütün bu değişimlerin işsizliğin azalmasından, eş seçimine ve evlilik yaşının yükselmesine kadar...
İktisat
Geleneksel toplum ziraat ve hayvancılığa dayanır. Endüstri toplu-muna doğru evrilme sürecinde sanayi ve hizmet sektörü ön plana çıkmaktadır. Bununla birlikte, çalışan nüfusun önemli bir bölümü ziraat ve hayvancılıktan uzaklaştığı halde bu alanlardaki üretim -verimi artıran teknolojiler sayesinde- düşmemekte, hatta yükselmektedir.Endüstri toplumu, tam anlamıyla bir “üretim toplumu”dur. Verimlilik endişesi, herşeyden daha önemlidir. Durmadan gelişen teknik, daha fazla üretim yapmanın yegâne...
Siyaset
Geleneksel toplumdan endüstri toplumuna doğru değişme sürecinde devlet, -Weber’in terimleriyle- “geleneksel otorite”den “yasal otorite”ye doğru evrilmekte, doğa-üstü bir imana kendini vermekten -dine dayalı olmaktan- sürekli olarak uzaklaşmakta ve ‘kutsal’ niteliğini kaybederek ‘tüzel’ kişiliğe dönüşmektedir. Bu süreçte -siyasal partilerin varlığını, yönetimin sınırlı bir dönem için tüm yetişkin yurttaşların oylarıyla seçilmiş olanlara verilmesini, ‘seçilmişler’in ‘atanmışlar’a üstünlüğünü, “kuvvetler ayırımı”nı ve “baskı grupları”nın...
Din
Geleneksel toplum, din ekseninde şekillenmiş bir toplumdur. En-düstri toplumuna doğru değişme sürecinde din sosyal hayatı belirleme gücünü kaybetmekte, siyasi hayattan ise tamamen çekilmek zorunda kalmaktadır. Bu süreç, erken dönemde endüstrileşmiş olan Batı toplumlarında sosyal dinamiklerin etkisiyle “laikleşme/ sekülerleşme” şeklinde gerçekleşmekte; onları model alarak gelişmek isteyen toplumlarda ise yönetici elitler tarafından belirlenen “planlı” değişme programları çerçevesinde, “laikleştirme/ sekülerleştirme” tarzında gerçekleştirilmeye...
Serbest Zaman
Geleneksel toplumdan endüstri toplumuna doğru değişme sürecinde ortaya çıkan bir diğer olgu da serbest zaman faaliyetleriyle ilgilidir. Uzun bir zaman diliminde çalışma saatlerinin günde onbeş-onaltı saatten sekiz saate doğru azalması, -önce bir, sonra bir buçuk ve günümüzde Cumartesi-Pazar olmak üzere iki gün olan- hafta sonu tatili, -bir haftadan başlayıp şimdi dört ile altı haftaya kadar uzanan- yıllık izin ve...
Sağlık
Geleneksel toplumdan günümüze uzanan sosyal değişme sürecinde sağlık alanında gerçekleşen değişiklikler, -I. Illich gibi radikal eleştirel sosyologlar dışında- büyük çoğunluk tarafından olumlu görüldüğünden ‘ilerleme’ olarak değerlendirilmektedir. Tıp teknolojisindeki gelişme, genel sağlık düzeyinin iyileşmesinden çocuk sayısının ve cinsiyetinin tayinine, genetik kusurlara müdahaleden yetişkinlerin cinsel kimliğinin değiştirilmesine, hatta insan soyunun geleceğine yönelik etik tartışmalara yol açan genetik kopyalamaya kadar uzanan önemli...
SOSYAL DEĞİŞME TEORİLERİ
Sosyologlar yukarıda sosyal süreçler ve temel kurumlar bazında kimi yönlerine işaret ettiğimiz sosyal değişme sürecini çözümlemek için çeşitli teoriler geliştirmişlerdir. Bu teoriler temelde değişmenin ‘motor’unun ne olduğu sorusunu cevaplamaya çalışmaktadır. Sosyal varlık alanındaki determinizmin karmaşık niteliği değişme konusunda da kesin bilgilere ulaşmamızı engellemekte; bu nedenle değişmenin “kanunları”ndan değil “teorileri”nden söz edilmektedir.Daha önce belirttiğimiz gibi sosyal bilimlerde değişme konusuyla ilgili...
Sosyal Değişmeyi Sağlayan Faktörler
Sosyal değişmeyi sağlayan faktörler pek çoktur. Bu nedenle tek bir faktör yerine foktörler kavramını kullandık. Ancak bunları: • İç faktörler • Dış faktörler altında toplamak mümkündür. İç Faktörler Bir bütün meydana getiren sosyal sistem, bir takım parçalardan meydana gelir. Bu nedenle, iç faktörler denilince, sistemin kendi yapısından kaynaklanan faktörler kastedilmektedir. Sisteme dışarıdan girdiler ise dış faktörleri meydana getirir.Bir sistemi etkileyen birden...
Sosyal Değişmeyi Belirleyen Süreçler
Pek çok sosyal bilimci, değişme olgusuna, süreçsel açıdan yaklaşırlar. Bu yaklaşımları da aşağıdaki şekilde özetlemek mümkündür. Keşif, İcat ve Yayılma Başta F. Ratzel gibi Alman, E. J. Perry ve E. Smith gibi İngiliz, F. Boas gibi Amerikalı sosyal antropologlar olmak üzere pek çok sosyal bilimci değişmenin belirleyici etkeni olarak keşif, icat ve yayılma süreci üzerinde durmuşlardır. Sosyal antropolojide bu ekol “difüzyonizm”...
Değişmeyle İlgili Kavramlar
Sosyolojide şu ya da bu şekilde değişmeyi içeren evrim (evolution), devrim (revolution), büyüme (growth), ilerleme (progress), geliş-me/kalkınma (development), modernleşme (moder-nization), batılılaşma (westernization) ve kültürel değişme (cultural change) gibi bir dizi kavram kullanılmaktadır. Bazıları değer yargısı içeren, bazıları da değişmenin ritmine, hızına veya yönüne işaret eden bu kavramları kısaca açıklayalım:EvrimEvrim, kolayca fark edilemeyen bir hızla ve gelişme yönünde olan çok...
Geleneksel Tabakalaşma Modelleri
Kölelik SistemiKölelik sistemi tüm tabakalaşma tarzları içinde, sosyal eşitsizliğin en aşırı boyutlarda tezahür ettiği bir yapılanma olarak görülebilir. Çünkü temelde, toplumun belli bir kesiminin her türlü insani hak ve özgürlüklerden mutlak anlamda mahrum olmasıyla karakterizedir. Hobhouse, ‘köle’yi “hukuka ve göreneğe göre bir başkasının malı olan kimse, en uç örnekleriyle, hiçbir hakka sahip olmayan tam bir meta” ya da “bir...