Sosyal Tabakalaşma ve Hareketlilik
Geleneksel toplum, doğuştan getirilen ayrıcalıkların olduğu ve bu ayrıcalıkların hukuk sistemi tarafından güvence altına alınmış olduğu bir toplumdur. Böyle bir toplumda sosyal tabakalar kesin sınırlarla birbirlerinden ayrılmış durumdadır. Bu durum doğal olarak yatay ve dikey hareketliliği de son derece kısıtlamaktadır. Genel değişme sürecinde bu tablonun değiştiği, hukuksal eşitsizliklerin kalktığı, “atfedilen statü”nün önemini yitirdiği ve “kazanılan statü”nün ön plana çıktığı,...
Geçiş Toplumları’nın Özellikleri Tranzisyonel Toplum
Her halükarda tranzisyonel toplumların geleneksel sosyal ve kültürel yapıları dünyada meydana gelen değişmelerden büyük ölçüde etkilenmiş bulunmakta; öyle ki, bu durum onların toplumsal ve kültürel varlıkları ve kimlikleri için ciddî bir tehdit oluşturmaktadır. Her ne kadar bu toplumlar geleneksel form ve değerlerini tamamen yitirmiş değillerse de, artık geleneksel toplumun özelliklerine sahip olmadıkları da muhakkaktır. Değişim onlara kendini ontolojik bir...
Sosyal Bütünleşme
Bilindiği üzere Durkheim sosyal bütünleşmenin, geleneksel toplumda “mekanik dayanışma”, endüstri toplumunda “organik dayanışma” şeklinde olduğunu belirlemişti. Mekanik dayanışma ‘benzerlik’lere dayalı bir dayanışmadır. Benzerlikler toplumun kendisini bir bütün olarak görmesini ve sosyal ilişkilerin ‘bağlılık’ ilişkisi tarzında olmasını sağlamaktadır. Organik dayanışma ise ‘farklılık’lardan kaynaklanan dayanışma biçimidir. İş bölümünün artmasından ve işlevsel farklılaşmadan doğan farklılıklar, öncelikle toplumu değil, kendisini düşünen bir insan...
Aile
Geleneksel toplumun aile modeli “geniş aile”dir. Geniş aile ikiden fazla kuşağın ve tüm kardeşlerin aynı çatı altında yaşamalarını ifade eden bir kavramdır. Endüstri toplumu yönünde değişme süreci başladığında geniş ailenin küçülmeye başladığı, ilk aşamada evlenen kardeşlerinin ayrı eve çıktıkları, ikinci aşamada ailenin karı-koca ve -varsa- çocuklardan ibaret kaldığı görülmektedir. Bu süreçte çocuk sayısı da sınırlandırılmakta, aileler genellikle iki çocuk...
Eğitim
Geleneksel toplumdan günümüze doğru gelindiğinde eğitim alanında ortaya çıkan başlıca değişmeler, eğitimin formelleşmesi -okul sistemi tarzında örgütlenmesi-, yaygınlaşması, cinsiyetsizleşmesi -kadınların erkekler kadar ve onlarla birlikte eğitimden yararlanması-, işlevselleşmesi -belli bir alanda uzmanlık kazanmaya yönelik olması-, sekülerleşmesi -dini referanslardan uzaklaşması- ve eğitim süresinin uzaması şeklinde sıralanabilir. Eğitimle ilgili bütün bu değişimlerin işsizliğin azalmasından, eş seçimine ve evlilik yaşının yükselmesine kadar...
İktisat
Geleneksel toplum ziraat ve hayvancılığa dayanır. Endüstri toplu-muna doğru evrilme sürecinde sanayi ve hizmet sektörü ön plana çıkmaktadır. Bununla birlikte, çalışan nüfusun önemli bir bölümü ziraat ve hayvancılıktan uzaklaştığı halde bu alanlardaki üretim -verimi artıran teknolojiler sayesinde- düşmemekte, hatta yükselmektedir.Endüstri toplumu, tam anlamıyla bir “üretim toplumu”dur. Verimlilik endişesi, herşeyden daha önemlidir. Durmadan gelişen teknik, daha fazla üretim yapmanın yegâne...
Siyaset
Geleneksel toplumdan endüstri toplumuna doğru değişme sürecinde devlet, -Weber’in terimleriyle- “geleneksel otorite”den “yasal otorite”ye doğru evrilmekte, doğa-üstü bir imana kendini vermekten -dine dayalı olmaktan- sürekli olarak uzaklaşmakta ve ‘kutsal’ niteliğini kaybederek ‘tüzel’ kişiliğe dönüşmektedir. Bu süreçte -siyasal partilerin varlığını, yönetimin sınırlı bir dönem için tüm yetişkin yurttaşların oylarıyla seçilmiş olanlara verilmesini, ‘seçilmişler’in ‘atanmışlar’a üstünlüğünü, “kuvvetler ayırımı”nı ve “baskı grupları”nın...
Din
Geleneksel toplum, din ekseninde şekillenmiş bir toplumdur. En-düstri toplumuna doğru değişme sürecinde din sosyal hayatı belirleme gücünü kaybetmekte, siyasi hayattan ise tamamen çekilmek zorunda kalmaktadır. Bu süreç, erken dönemde endüstrileşmiş olan Batı toplumlarında sosyal dinamiklerin etkisiyle “laikleşme/ sekülerleşme” şeklinde gerçekleşmekte; onları model alarak gelişmek isteyen toplumlarda ise yönetici elitler tarafından belirlenen “planlı” değişme programları çerçevesinde, “laikleştirme/ sekülerleştirme” tarzında gerçekleştirilmeye...
Serbest Zaman
Geleneksel toplumdan endüstri toplumuna doğru değişme sürecinde ortaya çıkan bir diğer olgu da serbest zaman faaliyetleriyle ilgilidir. Uzun bir zaman diliminde çalışma saatlerinin günde onbeş-onaltı saatten sekiz saate doğru azalması, -önce bir, sonra bir buçuk ve günümüzde Cumartesi-Pazar olmak üzere iki gün olan- hafta sonu tatili, -bir haftadan başlayıp şimdi dört ile altı haftaya kadar uzanan- yıllık izin ve...
Sağlık
Geleneksel toplumdan günümüze uzanan sosyal değişme sürecinde sağlık alanında gerçekleşen değişiklikler, -I. Illich gibi radikal eleştirel sosyologlar dışında- büyük çoğunluk tarafından olumlu görüldüğünden ‘ilerleme’ olarak değerlendirilmektedir. Tıp teknolojisindeki gelişme, genel sağlık düzeyinin iyileşmesinden çocuk sayısının ve cinsiyetinin tayinine, genetik kusurlara müdahaleden yetişkinlerin cinsel kimliğinin değiştirilmesine, hatta insan soyunun geleceğine yönelik etik tartışmalara yol açan genetik kopyalamaya kadar uzanan önemli...
SOSYAL DEĞİŞME TEORİLERİ
Sosyologlar yukarıda sosyal süreçler ve temel kurumlar bazında kimi yönlerine işaret ettiğimiz sosyal değişme sürecini çözümlemek için çeşitli teoriler geliştirmişlerdir. Bu teoriler temelde değişmenin ‘motor’unun ne olduğu sorusunu cevaplamaya çalışmaktadır. Sosyal varlık alanındaki determinizmin karmaşık niteliği değişme konusunda da kesin bilgilere ulaşmamızı engellemekte; bu nedenle değişmenin “kanunları”ndan değil “teorileri”nden söz edilmektedir.Daha önce belirttiğimiz gibi sosyal bilimlerde değişme konusuyla ilgili...
Tabakalaşma Ölçekleri
Sanayi toplumlarında sosyal yapının karmaşık bir hal alması, bunun bir uzantısı olarak sosyal tabakaların da nicelik ve nitelikleri itibarıyla, -sayıca artış ve sınırlarının belirsizleşmesi- gibi değişiklikler göstermesi; sosyologları, tabakaları belirlemeye yönelik çeşitli modeller geliştirmeye sevketmiştir. Bu amaçla, sosyo-kültürel ve ekonomik kriterleri esas alan “nesnel” ya da bu farklılıkların algılanış biçimlerine dayanan “öznel” modeller olmak üzere iki ana grupta toplanan...
Sosyal Değişme Nedir ?
“Sosyal değişme”, geniş anlamlar içeren ve “sosyal yapı” ile birlikte sosyolojinin tamamını ifade eden bir kavramdır. Sosyal yapı, toplumda yeri olan bütün kurumlar ve değerler sistemini kapsayan statik bir durumu belirtirken; sosyal değişme, bu kurumlar ve değerler sisteminin gösterdiği dönüşümleri anlatan dinamik bir kavramdır.Her türlü hareketlilik zorunlu olarak bir referans noktasını gerektirir. Sosyolojik bir kavram olarak “sosyal değişme”nin referansı...