Nedir ?

Çargah Makamı ve Perdesi Nedir, Ne Demektir, Özellikleri, Hakkında Bilgi

Çargah, Türk müsikisinde bir perde ve basit makamın adı.

Çargah perdesi.Türk musikesinde bir nota. Portenin, sol anahtarına göre üsten ikinci boşluğunun içine yazılan do notasının adıdır. Bir oktav (sekizli aralığı) tizindeki do notasına “tiz çargâh perde­si”, bir oktav pestindeki do notasına da “kaba çargâh” perdesi denir.

Çargâh Makamı. Aralıkları bakımından tamamen bir Fisagor dizisi olan çargâh makamı dizisi, Arel-Ezgi nazariyatına gö­re Türk mûsikisinin ana dizisidir. Bu di­zi, çargâh veya kaba çargâh perdesi üze­rindeki bir çargâh beşlisine bir çargâh dörtlüsünün eklenmesinden meydana gelmiştir.

Kaba çargahta çargah beşlisi Kastta çargah dörtlüsü Bu makamın dizisinde sesler tabii olup herhangi bir arıza ile değiştirilmediğin­den nota yazımında donanımına hiçbir işaret konmaz. Makamın güçlüsü rast veya gerdaniye perdesi, durağı İse çar­gâh veya kaba çargâh perdesidir. Bu ara­da çargâh perdesinin bütün sekizlileri­nin bu makam için durak olabileceğini belirtmek gerekir. Çıkıcı veya inici-çıkıcı olarak seyreden çargâh makamı, durak perdesi üzerindeki beşlinin simetrik ola­rak tiz durak üzerine veya güçlü üzerin­deki dörtlünün yine simetrik olarak du­rak altına göçürülmesi suretiyle geniş­ler. Makamın esas yapısında olmamak­la beraber çargâh perdesi üzerinde bir hicaz dörtlüsü göstermek geçki olarak âdet olmuştur.

Çargâh makamı, bu dizi ve işaret edi­len özellikleriyle Türk halk mûsikisinde kullanıldığı halde klasik mûsikide pek kullanılmamıştır. Dinî mûsiki başta ol­mak üzere klasik mûsikide kullanılan çargâh makamı dizisi ise “çargâhta bir zirgüleli hicaz dizisi’nden ibarettir.

Gerek Arel gerekse Ezgi’nin, fazla kul­lanılmayan bu diziyi ana dizi olarak ka­bul etmelerinin sebeplerinden biri, sa­dece tanîni ve bakiye aralıklarından mey­dana gelen bu dizideki seslerin herhan­gi bir değiştirme işareti taşımamaları­dır. Dolayısıyla bu aralıklar, Türk mûsikisindeki diğer özel aralıkların elde edil­mesine de en elverişli olanlardır. Ayrıca basit makamların hepsinin bu dizinin bü­tün sesleri üzerine göçürülme imkânı ol­ması da çargâh dizisinin ana dizi sayıl­masının sebepleri arasındadır. Ancak çar­gâh dizisinin ana dizi olarak kabul edilmesi, Türk mûsikisinde ana dizinin han­gisi olduğu konusunda günümüze ka­dar süren birtakım tartışmalara yol aç­mıştır.

Çargâh makamı dizisi, pest ve tiz bü­tün sekizlileri de dahil olmak üzere şu yedi perdeye göçürülemez: Hicaz, hisar, dik acem, şehnaz, dik şehnaz, dik sünbüle, tiz dik buselik.

Çargâh ayrıca klasik Azerbaycan mû­sikisinde bir makam ve on iki destgâhtan birinin de adıdır.

Diyanet İslam Ansiklopedisi