Canfeda Hatun Kimdir, Hayatı, Hakkında Bilgi
Canfedâ Hatun, (ö. 1009/1600 [?]) III. Murad zamanında sarayın harem dairesinin nüfuzlu kethüdası.
III. Murad’ın annesi Nurbânû Sultan’ın cariyelerinden olup Kethüda Kadın olarak da anılan Canfedâ Hatun’un doğum ve ölüm tarihleri hakkında herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. Önceleri Eski Saray’da hizmet ettikten sonra İli. Murad zamanında kabiliyeti ve iyi huyu sayesinde ön plana çıkmış. Nurbânü Sultan’ın en gözde cariyesi ve sağ kolu haline gelmiştir. III. Murad’ın saltanatının başlarında haremde etkili ve birbirine rakip iki taraftan birini Nurbânû ve İsmihan Sultan ile Canfedâ Hatun, diğerini ise tek başına Haseki Safiye Sultan teşkil etmekteydi. Böylece bu dönemde Canfedâ Hatun sarayın dört güçlü kadınından birisi durumundaydı. Harem-i Hümâyun kethüdası mevkiine geldikten sonra da bütün haseki ve cariyelerin sorumlusu ve idarecisi oldu.
Nurbânû Sultan ölümü sırasında oğlu III. Murad’a kendisinden sonra her bakımdan Canfedâ Hatun’a güvenmesini söylemişti. Böylece Nurbânû Sultan’ın ölümünden sonra nüfuzu daha da artan Canfedâ Hatun kısa sürede Valide Safiye Sultan’ın da güvenini kazandı.
Canfedâ Hatun’u nüfuzunun zirvede olduğu bir dönemde rahatsız eden ve tenkit edilmesine sebep olan hususların başında, kardeşi Deli (Divane) İbrahim Pa-şa’nın başarısız icraatı gelmekteydi. O sırada Dİyarbekir beylerbeyi olarak vazife gören İbrahim Paşa kötü idaresi yüzünden halkın şikayetiyle görevinden alınmış ve hapsedilmişti. Canfedâ Hatun ise kardeşini takibe uğradığı dönemlerde yalnız bırakmamış, onun temize çıkması ve tekrar görevine iadesi için nüfuzunu kullanmaktan çekinmemiştir. Nitekim bütün başarısızlığına rağmen paşa, kız kardeşinin teşebbüsleri ve III. Murad’a sunduğu değerli hediyeler sayesinde görevine iade edilmiştir.
Canfedâ Hatun’un bundan başka birçok önemli hadisede de rol oynadığı bilinmektedir. 26 Ocak 1593’te yeniçeri ve sipahiye masar ulufesinin dağıtılması sırasında paranın yetişmemesi yüzünden sipahilere eksik ödeme yapılması isyana sebep olmuştu. Âsiler Sadrazam Siyavuş Paşa ve Başdefterdar Emîr Paşa ile birlikte harem kethüdası Canfedâ Hatun’un da kendilerine teslim edilmesini istemişler, ancak uzun mücadelelerden sonra padişah ve saray halkının sert tutumu ile hadise yatıştırılmıştı.
III. Murad’ın ölümünde (ö. 1595) geleneğe uygun olarak Valide Sultan dışındaki harem halkı Eski Saraya nakledilirken artık yaşlanan ve nüfuzu azalan Canfedâ Hatun da Selânikfnin belirttiğine göre “Âh el-mevt el-firâk” diyerek hamallar ve arabalarla taşınan eşyası ile Eski Saray’a gitmiştir. Hayatının bundan sonraki döneminde Eski Saray’da oturan kızların gelin edilmesiyle uğraşan Canfedâ Hatun’a III. Mehmed günde 100 akçe ulufe ile senede dört “kat” yıllık ve diğer bazı tahsisatlarda bulunmuştur. Cömertliğiyle tanınan Canfedâ Hatun’un bir ara para sıkıntısı çektiğini haber alan padişah ulufesini 200 akçeye, yıllık tahsisatını da sekiz “kafa çıkarmıştır.
Canfedâ Hatun’un İstanbul ve çevresinde çeşitli hayır eserleri bulunmaktadır. İstanbul Karagümrük (Gümrükhane) semtinde Çukurbostan yakınında harap durumdaki bir mescidi ihya ederek cami haline getirmiş, ayrıca Saraçhane yakınında bir sebil yaptırmış, karşısındaki bir mescidi de tamir ettirmiştir. “Sâhib-i sebîl ruhuna içip de Fatiha” (1002/ 1591} mısraı ile tarih düşürülen bu sebil ile mescid için 2 milyon akçe sarfettiği kaydedilmektedir. Sebilin açılışında 180 kıymetli serâser, atlas ve kemha dağıtılmıştır.
Canfedâ Hatun’un Beykoz Akbaba’da ve başka yerlerde de çeşitli hayratı mevcuttur.
Dirayetli bir insan olan, aynı zamanda dindarlığı ile de tanınan Canfedâ Hatun zaman zaman sahip olduğu nüfuz ve iktidardan faydalanmış ve pek çok hadisede rol oynamıştır. Ancak bazı eserlerde onun Valide Nurbânû ve Safiye sultanların rüşvet ve hediye aracı olduğundan söz edilmesi ağır bir İthamdır. Nitekim devrinin bütün devlet erkânını çeşitli vesilelerle ağır bir dille tenkit eden Gelibolulu Âlî, Canfedâ Hatun’dan büyük bir sitayişle bahsetmektedir.
Diyanet İslam Ansiklopedisi