Filozof Biyografileri

Boyut/Buud Nedir, Ne Demek, Anlamı

Cismin boyutlarından her birini ifade eden klasik felsefe terimi.

Bu’d genel olarak “iki şey arasındaki en kısa mesafe” (boyut, imtidâd) diye ta­rif edilir. Kelâm ilminde bu’d, halâ* ile aynı mânada olmak üzere, gerçek varlı­ğı olmamakla birlikte, cisimde bulundu­ğu veya kendi başına var olduğu farze-dilen ve cismin kendisine bürünmesine elverişli olduğu düşünülen itibarî bir bo­yuttur.

Klasik felsefede boşluğun (halâ) ger­çek varlığı olduğunu düşünen atomist filozoflara göre bu’d, ya maddeye nüfuz edip cisimle birlikte bir araz olur ki bu­na “ta’lîmî cisim” denir; veya kendi ba­şına varlığını sürdüren maddeden ba­ğımsız soyut (mücerred) bir cevher olur, buna da “meftûr bu’d” denir. Bu görüş­te olanlar akıl, nefis, cisim, madde ve suretten ibaret beş cevhere altıncı cev­her olarak “mücerred bu’d”u ilâve eder­ler. Boşluğun gerçek varlığı olmadığını savunan filozoflar ise mücerred bu’d gö­rüşünü reddetmişler ve “cisimle kaim olan uzantı” anlamında bir tek bu’d ka­bul etmişlerdir.

Cisimlerin boyutlarını teşkil eden üç bu’ddan yükseklik (tül), iki nokta ara­sındaki tek boyutlu mesafedir; buna çiz­gi de denir. Genişlik (arz), ilk bu’du dik olarak kesen ve onunla birlikte yüzeyi (satıh) oluşturan ikinci mesafe, derinlik-se (umk), diğer iki bu’du dik olarak ke­sen üçüncü mesafedir. Böylece bu üç bu’d bir yerde birleşerek hacmi meyda­na getirir. Bununla birlikte İbn Sînâ’ya göre her cismin bu üç bu’du birden ta­şıması ve üç yüzeyli olması gerekmez. Zira yükseklik, genişlik ve derinlikten her biri çizgiyi hatırlatır. Oysa meselâ kürede çizgi yoktur ve tek yüzeyi var­dır. Aynı şekilde üç bu’d birbirinden uzun ve kısa oluşlarına göre ayırt edilir. Hal­buki küpte bütün boyutlar birbirine eşit olduğundan farklı üç bu’ddan söz edile­mez. Esasen cismin kendisi cevher olup ondaki bu’dlar, şekiller vb., cismin ma­hiyetinde bulunmayan ve ona sonradan katılmış olan arazlardır.

Astronomide bu’d, “yıldızla felek-i a’zam arasındaki mesafe” anlamında kullanılır.

Diyanet İslam Ansiklopedisi