Tarih

Bostanzade Mehmed Efendi Kimdir, Hayatı, Hakkında Bilgi, -Şeyhülislam-

Bostanzâde Mehmed Efendi, (Ö. 1006/1598) Osmanlı şeyhülislâmı.

942’de (1535-36) doğdu. Kanunî dev­ri âlimlerinden Tirelİ Kazasker Bostan Mustafa Efendi’nin oğludur. Arapzâde Efendi, Kadızâde Efendi ve Gül Hoca Çe­lebi gibi devrinin bilginlerinden ders gör­dükten sonra 1556’da mülâzım oldu. Ar­dından 40 akçe ile Eski İbrahim Paşa Medresesi müderrisliğine tayin edildi. Daha sonra çeşitli medreselerde, bu ara­da Sahn-ı Semân, Yavuz Sultan Selim, Süleymaniye ve Edirne Selimiye medre­selerinde müderrislik yaptı. 1573 yılında Şam, 1575’te Bursa, kısa bir süre sonra Edirne, 1576’da İstanbul kadılığına ta­yin edildi. 1577’de Anadolu. 1580’de Ru­meli kazaskeri oldu. Kısa bir mâzuliyetten sonra 1S83’te Kahire kadılığına ge­tirildi.

1587’de ikinci defa Rumeli kazasker­liğine tayin edildikten sonra Şeyhülislâm Müeyyedzâde Abdülkadir Efendi’nin, pa­ranın değerinin düşürülmesiyle çıkan ve tarihlerde Beylerbeyi Vak’ası olarak ge­çen olaylar sebebiyle azledilmesi üzeri­ne 3 Nisan 1589’da şeyhülislâm oldu.

Ancak üç yıl sonra azledildi. Kaynaklar­da azil sebebi olarak Anadolu kazaske­ri ve devrin tanınmış şairi Bakî ile ara­larında çıkan bir tartışma gösterilir. Kay­naklarda belirtildiğine göre Bostanzâde, kardeşi İstanbul Kadısı Mustafa Efendi’yi Anadolu kazaskerliğine getirmek için Bakî aleyhinde bazı kadılara şikâyet­ler yaptırır. Bakî de bir divan toplantı­sında şeyhülislâmı tertipçilik ve insaf­sızlıkla suçlar. Bu konuşmadan haber­dar olan Bostanzâde, Bâkî’nin bazı be­yitlerinin küfrü mucip olduğunu, azledilmediği takdirde kendisinin şeyhülislâm­lığı bırakıp başka ülkeye gideceğini söy­ler. Bu durumdan rahatsız olan III. Murad Bostanzâde’yi ve kardeşini azlede­rek şeyhülislâmlığa Bayramzâde Zekeriyyâ Efendi’yi getirir.

Azil sebepleri arasında, vakfiyesi ge­reği İstanbul Sultan Bayezid Medresesi’nde şeyhülislâmların ders vermeleri âdet olduğu halde Bostanzâde’nin bu­nu uzun süre ihmal edip derse gitme­mesi de gösterilmektedir. Bostanzâde azledildikten hemen sonra aynı yıl için­de üçüncü defa Rumeli kazaskerliğine getirilmiş, 11 Temmuz 1593’te de Zekeriyyâ Efendi’nin vefatı üzerine yeni­den şeyhülislâm olmuştur. Bu ikinci şey­hülislâmlığı vefatına kadar yaklaşık beş yıl sürmüştür. Böylece toplam olarak şey­hülislâmlıkta kaldığı süre yedi yıl, dokuz ay, yirmi sekiz gün tutmaktadır. 24 Şa­ban 1006’da vefat eden Bostanzâde Şehzade Camii avlusunun caddeye bakan tarafına defnedilmiştir.

Osmanlı Devleti’nde azledildikten son­ra ikinci defa şeyhülislâmlığa getirilen ilk kişi Bostanzâde Mehmed Efendi’dir.

Mübarek gecelerde minarelerde kandil yakılması âdeti onun zamanında çıkmış, şeyhülislâmlara düzenli olarak ve mu­ayyen miktarda arpalık verilmesi de yine ilk defa onun şeyhülislâmlığı döne­minde gerçekleşmiştir. Bostanzâde III. Mehmed’in takdirini kazanmış, bunun sonucu olarak kendisine otuz mülâzemet kontenjanı tanınmış, daha sonra şeyhülislâmlar için bu uygulama âdet ol­muştur.

Devrinin siyasî olayları ile de yakın­dan ilgilenen Bostanzâde Mehmed Efen­di, başta Hoca Sâdeddin Efendi olmak üzere birçok tanınmış şahsiyetle ihtilâ­fa düşmüş bir kimsedir. Nitekim III. Murad’ın cenaze namazını kıldırmak için Sâdeddin Efendi vezîrâzamdan izin al­mış, ancak geç kaldığından cenaze na­mazı Bostanzâde tarafından kıldırılmıştır. Sâdeddin Efendi ve oğulları nama­zın tekrar kılınması için uğraşmışlarsa da mesele yatıştınlmıştır.

Türkçe ve Arapça şiirler yazan Bos­tanzâde’nin Kanunî için yazdığı mersiye çok beğenilmiştir. İhyû’ü eulûmi’d-dîn”ı Yenûbiu’J-yakın îî İhyâi ulûmi’d-dîn adıyla tercüme etmiş, Mültekal-ebhur’u da şerhetmiştir. Ayrıca Koca Mus­tafa Paşa (Samatya) Hacikadın caddesin­de bugün mevcut olmayan bir de mes-cid yaptırmıştır.

Diyanet İslam Ansiklopedisi