Bir Bilim Dalı Olarak Psikoloji

Bildiğiniz herhangi bir şeyi düşünün. Mesela Türkiye’nin başkenti Ankara dır. Kedi­lerin 4 ayağı vardır. Terliyken su içmek hasta eder. Kargalar siyahtır. Peki şimdi bu bildiklerinizi nereden bildiğinizi düşünün… Bazı bilgiler bize öğretilir. Bazılarını ko­nunun uzmanlarından duyarız. Bazılarını sezgilerimizle biliriz, bazılarını kendimiz deneyimlediğimiz için, bazıları ise nesiller boyu “biline geldiği’’ için doğrudur. Peki bu bildiklerimiz “kesin’’ doğrular mıdır? Mesela sadece bir bilim dalında uzman olan kişinin, günlük olayları da “doğru’’ bildiğini mi varsaymalıyız? Nesiller boyu gelen bilgiler, sosyal, ekonomik veya teknolojik değişikliklerden etkilenmiş ve değişmiş olamaz mı? Mesela, hava kirliliği yüzünden bazı bölgelerde kargalar artık “siyah” ol­mayabilir. Peki ya gözlerimizle gördüğümüz her şeye inanmalı mıyız? Mesela Şekil 1.1’e bakın. Sizce hangi çizgi daha uzun? Bir çok kişi (b) çizgisinin daha uzun oldu­ğunu söyler (çünkü öyle görür). Elinize bir cetvel alıp ölçün, göreceksiniz ki iki çiz­gi de aslında aynı uzunluktadır. Sonuç olarak bütün bu yukarıda sayılan yöntemler, bilgiye ulaşmak için sıklıkla kullandığımız yöntemlerdir. Soru sormak, bilgiye ulaş­maya çalışmak insanın doğasında var olan bir meraktır. Ancak bu yöntemlerle ula­şılan bilgilerin her zaman geçerli ve doğru olduklarını söylemek mümkün değildir.

Bilim de bilgiye ulaşma yöntemlerinden biridir. Bilim’in sözlük anlamı “Evrenin veya olayların bir bölümünü konu olarak seçen, deneye dayanan yöntemler ve gerçeklikten yararlanarak sonuç çıkarmaya çalışan düzenli bilgi”dir (Türk Dil Kurumu). Aslında bilimsel yöntemin ne olduğunu daha iyi anlamak için, temel özelliklerini bilmek gerekir. Bilimsel yöntem:
Ampirik
Sistematik
Nesnel
Sınanabilir/yanlışlanabilir Genellenebilir ve Geçici’dir .
 
Müller-Lyer
yanılsaması

Bilimsel yöntem ampirik bilgi sağlar. Sorulara cevap ararken sezgiler veya sağ¬duyu değil duyularla algılanabilen, deneyime dayalı veriler toplanır. Sonra bu ve¬riler analiz edilerek sonuçlara ulaşılır. Örneğin kişilerin kendilerinden farklı mı yoksa benzer kişilik yapısında eşlerle mi daha mutlu olduğunu anlamak için, çift¬lerin belirli kişilik özellikleri ölçülür ve kişisel mutluluk değerleri ile ilişkisine ba¬kılır. Bu şekilde direk veya dolaylı şekilde ölçülebilen her kavram aslında bize am-pirik veri sağlamaktadır.

Bilimsel yöntem sistematiktir. Bilimsel metodun uygulanmasında önceden be¬lirlenmiş, rasyonel ve sistematik bir işlemler dizisi izlenir. Bu diziye genel olarak “araştırma” denir.
Psikolojide kullanılan araştırma yöntemleri hakkında detaylı bilgiyi 2. Ünitede öğreneceksiniz.    DİKKAT    ^
Bilimsel yöntem nesneldir. Araştırmacı kendi kişisel tercih veya yargılarından yola çıkarak değil objektif bir şekilde ölçtüğü verilerin analizi ile sonuçlara ulaşır.

Nesnelliği garanti etmek için araştırmacılar makalelerinde kavramları nasıl tanımla¬yıp ölçtüklerini çok açık bir şekilde anlatırlar. Böylece bu çalışmayı tekrarlamak is¬teyen bir başka araştırmacı, aynı tanım ve ölçüm yöntemlerini kullanarak aynı so¬nuçların doğruluğunu test edebilir.

Bilimsel yöntem sınanabilir, yanlışlanabilir. Var olan yöntemlerle ampirik ve¬ri toplanamayan ve test edilemeyen sorular bilimsel sorular değildir. Örneğin “ölümden sonra hayat var mıdır?’’ sorusu, günümüzdeki teknik imkânlarla veri top¬lanarak sınanabilecek bir soru değildir. Ancak örneğin yaş gruplarına göre kişile¬rin ölümden sonra hayatın var olduğuna inancının değişip değişmediği amprik ve sınanabilir bir sorudur. Ayrıca araştırmacı bir çalışma sonunda verdiği cevapların her zaman için yanlışlanabileceğini kabul eder. Bu yanlışlanabilme, değişik grup¬lar, değişik metotlar kullanarak yapılan çalışmalar sonunda olacağı gibi, ölçülen olayın değişmesi sebebiyle de olabilir. Dolayısı ile bilimsel yöntemle elde edilen sonuçlar her zaman için geçicidir.

Son olarak bilimsel yöntemle varılan bilgiler genelleştirilebilir. Bilimsel yöntem tek bir bireyi değil bireyleri anlamaya çalışır. Örneğin hafıza sistemlerini araştıran bir çalışmanın sonuçları, o çalışmaya katılan bireylerin hafızaları ile sınırlı kalma¬malıdır. Amaç genel olarak herhangi bir hafıza sorunu olmayan kişilerin hafıza sis¬temlerini anlamaktır. Ancak bireysel yöntemle elde edilen bulguların her bir bire¬ye de aynı şekilde uygun olacağı düşünülemez. Ölçülen her kavram ve olgu için (bu kişilerin boyu gibi fiziksel bir özellik veya kaygı durumları gibi soyut bir du¬rum olabilir) kişisel farklılıklar olacaktır. Bilim ancak bu kişisel farklılıklardan yola çıkarak kavramları ve aralarındaki ilişkileri anlamaya çalışır.
Bilimsel yöntemlerle yapılmış çeşitli araştırmaların sonuçları bir araya getirilerek psikolojik olguları açıklayan kuramlar oluşturulur.

Sonuç olarak bilimsel yöntem, bir konu veya olay hakkında güvenilir ve genel¬leştirilebilir veri tabanı oluşturacak bilgiler üretmeye yarayan bir yöntemdir. Sosyal bilimciler, bu yöntemi insan davranışı ve sosyal olguları anlamak, açıklamak ve sosyal problemleri çözmek için kullanırlar (Cozby, 2009).
Hipotez: İncelenmekte olan olaylar arasındaki ilişkileri ve bu olayların nedenlerini geçici olarak açıklayan fikirler, yargılar veya tahminlerdir. Hipotezler yapılan çalışmalarla ya doğrulanır ya çürütülür.
DİKKAT

Kuram / Teori: Bir olguyu veya olgular arasındaki ilişkiyi sistematik bir biçimde açıklayan genel bilgi ve açıklama düzenidir. Kuramlar, çeşitli çalışmalarda test edilen birbirleriyle ilişkili hipotezlerin desteklenmesi ile oluşturulur. Olguları açıklamakta ve yordamakta (tahmin etmekte) kullanılırlar. Ayrıca her yeni çalışmada test edilen hipotezler de gene var olan kuramlardan yola çıkarak oluşturulur. Bilimsel yöntem, kuramların sürekli test edilip desteklenerek kuvvetlenmesini ya da var olan olguları da kapsayacak şekilde gün- cellenmesini veya çürütülmesini gerektirir.