Bina Emini Nedir/Kimdir, Ne İş Yapar, Görevleri

Bina Emini, Padişah ve yakınları tarafından kamu yararına yaptırılan binaların inşa ve tamir işlerine bakmakla görevli kimseye verilen unvan.

Bina eminliği bir memuriyet veya bir makam değildi. Gerekli hallerde, başka görevlerde bulunan veya emekliye ayrıl­mış, güvenilir ve işten anlar yüksek de­receli memurlar bina eminiiğine getiri­lirdi.

Osmanlı Devleti’nde inşaat işlerine ba­kan özel bir teşkilâtın ancak İstanbul’un fethinden sonra kurulduğu tahmin edil­mektedir. Hassa Mimarları Ocağı adı ve­rilen bu daire teşkilât bakımından şehreminliğe bağlı idi. Ocaktan yetişmeyen ve dolayısıyla bir fen adamı olmayan şehreminine, inşa veya tamir edilecek bi­nanın malzemesinin tedariki, masraf ve yevmiyelerin ödenmesi gibi satın alma ve hesap işleri görevi verilmişti. Ocağın asıl âmiri mimarbaşı idi. Binanın keşif ve planının yapılması gibi teknik işler de ona aitti. İnşa veya tamir edilecek bina­nın planı ve keşif bedeli hassa mimar­ları tarafından hazırlanırdı. Projeler ka­bul edildikten sonra inşaatı buna göre yürütmek de onların göreviydi. Küçük binaların inşaatında harcanan paraların defterleri mimarbaşı veya bu işe me­mur hassa mimarı tarafından tutulur, aynı zamanda şehreminlerin rûznâmelerine de kaydedilirdi. Ancak büyük in­şaatlarda hesaplan görmek üzere ayrı­ca bir de bina emini tayin edilirdi. Bü­yük binaların inşaat ve tamirinde mi­marbaşı veya onun uygun göreceği has­sa mimarı sadece inşaatın plana göre yapılıp yapılmadığına nezaret eder, pa­ra işine karışmazdı. Binanın bütün mas­rafları bina emini eliyle ödenirdi. Bina için gerekli malzemeyi ve işçileri teda­rik etmek, yevmiyelerini ödemek onun görevi idi. Bunun için yanında birkaç adam çalıştıran bina emini en küçük masrafı dahi deftere yazar, gerektiğin­de ve ayrıca bina bittiğinde hesap verir­di. Hesabı tam çıkan bina eminine bir “temiz kâğıdı” verilirdi.

Bina eminleri tarafından tutulan bu masraf defterleri büyük binalann ne za­man yapıldığını, malzemesinin nereden, ne miktarda ve kaç liraya getirildiğini, kaç işçi çalıştığını, bunlara ne kadar üc­ret ödendiğini, binanın kaça mal oldu­ğunu gösteren değerli belgelerdir. Bi­na eminlerinin bazan masrafları kısa­rak mimarbaşılan güç durumda bırakmalarına rağmen bu sistem son dere­ce faydalı olmuştur. Zira birer sanatkâr olan mimarların para işlerine kanştırılmayip sorumluluktan uzak tutulmaları, onların sanatlarını huzur içinde uygula­malarına imkân sağlamıştır. Nitekim Mi­mar Sinan Süleymaniye Camii’ni inşa ederken pek çok para çalındığı konu­sunda çıkarılan söylentileri işitince bu­nun hesabının kendisinden sorulamaya­cağını, bu konuda bina emininin cevap vermesi gerektiğini rahatlıkla söyleye­bilmiştir.

Diyanet İslam Ansiklopedisi