felsefe/bilgi-info BİLGİ

Bilgi en genel anlamda bilincin bir nesneye yönelik kavrama faaliyeti demektir. Bunun dışında genel kullanımda bir inancı belirtmek, bir dilekle bulunmak ya da bir görüşü belirlemek için de kullanılır. Bir anlamda bazı düşünür ve araştırmacılar bilgi kavramının tanımlanamaz bir kavram olduğunu, dolayısıyla bilgi olmayan bir şeyden bilginin üretilemeyeceğini bile ileri sürmüşlerdir. Bununla birlikte bilgi kelimesi, bir yandan bilmek eylemini ve bilinen nesneyi gösterir, öte yandan bir şeyin zihinde biçiminin oluşumunu anlatır. Çünkü bir Şeyin zihinde biçimi oluşmadan o şey bilgi haline gelmez.

Felsefe ve psikoloji anlamında bilgi, genel olarak önermeler şeklinde ifade edebilme ya da bir önermenin doğru olduğunu veya olabileceğini bilme durumudur. Bu bakımdan bilginin dilin varlığını gerektirmesi, onun sadece söze dayak önermelerle ifade edilebileceğini düşündürmez. Kaldı ki, bir kimsenin herhangi bir şeyi bildiğini ileri sürmesi, o şeyi her zaman bildiği anlamına da gelmez, çünkü o şeyi doğru bilmediği veya yanlış bildiği önermeyi ifade etmesi de mümkündür. Bu bakımdan doğruluğu, daha açık söyleyişle nesnesine uygunluğu isbat edilen ve yeterli derecede temellendirilen önermeler bilgi olarak tanımlanabilirler. Nitekim mantıkçı pozitivistlerden Alfred Ayer bilginin varlığından sözedebilmek için, bilindiği ileri sürülen şeyin doğruluğunu, ileri süren öznenin Önermesinin doğruluğundan şüphe etmemesini ve bunda haklı olmasını gerekli ve yeterli görür. Kısacası mantık açısından bilgi, yargılarımızın gerçeklik ile uygunluk halinde bulunduğunu belirtir. Fakat psikoloji açısından bilgi nesnelerin duyular ve anlayış gücü tarafından kavranmasını ve tanınmasını sağlayan ruhsal faaliyet demektir ki, böylece mantıktakinden farklılık gösterir.

Bilgi zihnin temel eylemi olduğuna göre kavramlara, tasavvurlara göre tasnifi yapılabilir. Buna göre duyulur bilgi (mahsus bilgi) duyuların bilgisidir. Akli bilgi ise, akıl aracılığıyla elde olunan bilgidir. Başka söyleyişle bir sezgisel bilgiden bir de düşünce bilgisinden söz edilebilir. Birincisinde nesnenin doğrudan doğruya görülüşü ve özne tarafından sezilişi sözkonusudur, yani bir şeyi doğrudan doğruya, aracısız bilmelidir ki, o şeyi görmek sureliyle bilmek böyledir. Bunu bugün duyulur bilgi şeklinde nitelendiriyoruz. Bunun doğrudan verileri akıl ve bilinçtir. Buna karşılık aklî bilgide üzerinde işlenilmiş, deliller ile isbatlanmış, dü­şüncenin işlemleri sürecinde, özellikle akıl yürütmeden elde edilmiş bilgi meydana gelir. Ayrıca soyutlanmış bilgiden de sözedilebilir ki, bunda bir şeyi onun biçimi olan diğer birşey aracılığıyla bilme vardır. Bir de upuygun bilgi (adequate knowlodge, marifet-i tamme) vardır kî, burada zihin açısından bakıldığında bilinen şeyde müphem ve karışık hiçbir şey bırak­mayan ve o şey açısından bakıldığında da uygulandığı gerçekle varolan şeylerden hiçbirşeyî kendi dışında bırakmayan bilgi sözkonusudur. Descartes’a göre ancak Tanrı’nın bilgisi tam ve mükemmeldir. Çünkü bir bilginin “tam ve mükemmel olması için, bilinen şeydeki özelliklerin tümünü ve her birini kapsaması gerekir… Bütün şeylerin tam ve mükemmel bilgisine sahip olduğunu bilen ancak ve yalnız Tanrı”dır.

Platon değişmez ve külli (evrensel) hakikatin kavranmasını sağlayan teorik veya soyut bilgi ile insan faaliyetinin belirlenmesini amaçlayan somut görevlerin çözümünü üstlenmiş pratik bilgi olarak nitelenen lek/tne (zanaat veya beceri)yi birbirinden ayırmıştır. Aynı bağlamda Aristoteles ise, Platon’da olduğu şekil­de, ahlaki davranış kurallarının bilgisini ihtiva eden tekfıne’yi, bir nesnenin üretilmesi esnasında izlenen kuralların bilgisiyle, yani beceriyle sınırlandırmış, insan faaliyetini yönlendiren ahlaki esasların bilgisini basiret kavramıyla karşılamaya çalışmıştır. Nitekim basiret, bugün için, insanın ahlaki yargılarının değerini ve yapısını konu edinen etik (ahlak felsefesi) alanında görülmektedir.” Oysa tekhne kavramı güzel sanatlardan teknik bilgilere kadar geniş bir alan içinde insanın üretme faaliyetinin de dayandığı yapıları araştıran dallar içinde ele alınmaktadır. Böylece Aristoteles bilgi tekime ve basiret kavramları altında bilgi türlerini sınıflandırmış ve bu duru eğitim faaliyetinin konusunu meydana getirmiştir.

Bilginin bu üçlü ayrımı Kant’ta üç yetenekle, duyarlık, anlık ve akılla ilişkili kılınmıştır ki, ona göre, “Bütün bilgimiz duyularla başlar, duyulardan anlığa geçer ve akılda tamamlanır. Duyusal sezginin maddesini (konusunu) işlemeyi ve onu, düşünmenin en yüksek birliğine ulaştırmayı sağlayan akıldan” (Saf Aklın Eleş­tirisi) daha üstünhiçbiryeteneğimizyoktur.

Bir başka açıdan bilginin üç türlü derecelenmesinden sözedilebilir: a) Düzensiz bilgi: Mahiyeti itibariyle dağınık ve değişken nitelikli bilgi; b) Bilimsel bilgi: Bir düzenleme ve tasnifi yapılarak sayısını azaltmak suretiyle olayları açıklamaya çalışan ve kesinlik ifade eden bilgi. Küllidir ve Özel bir elde etme yöntemi vardır; c) Felsefi bilgi: Özellikle sentetik olup öncelikle bilimler felsefesi, sonra da salt felsefe ya da metafizik bilgisidir. İnsan ruhunun tümtüm sorularına veya ihtiyaçlarına karşılık bulmaya çaba gösterir.

Stoacılar düzensiz bilgiyi, kendisinde her şeyin dağılıp saçılmasına, uçup gitmesine uygun açık bir ele, bilimsel bilgiyi yarı açık yarı kapalı ele, felsefi bilgiyi de kapalı ve iki avucu da iyice yumulmuş ete benzetirler.

İsmail KILLIOĞLU-SBA

felsefe/efez_celsus_ktbhanesi
Bilgi:

(i) bir deneyim veya eğitim sırasında bir kişinin ihtiyaç duyduğu uzmanlık ve yetenekler; bir öznenin teorik veya pratik açılardan kavradıkları,
(ii) belli bir alanda veya toplamda bilinen; gerçekler ve malumat veya
(iii) bir gerçeğin veya durumun tecrübesiyle kazanılan farkındalık veya aşinalık olarak çeşitli biçimlerde tanımlanmaktadır.
(iv) bir şeyin ya da olayın belirli bir özelliğini tanımlar

Felsefenin bilginin doğası, kökenleri ve boyutları ile ilgilenen dalına epistemoloji adı verilir.

Bilgi türleri

Varlık; çok boyutlu, çok yönlüdür. Bilgi de varlığa ilişkindir. Bu nedenle bilgi, ait olduğu alan, elde edilişi, özne nesne ilişkisi ve bilgi aktı açısından çeşitli türlere ayrılır.

Gündelik bilgi

Sadece duyu organları aracılığıyla dış dünyanın açıklanma biçimidir. Bu bilginin oluşumunda denemelerin, tecrübelerin ve gözlemlerin etkisi büyüktur. Belirli bir yönteme dayanılarak kazanılmış bir bilgi değildir, genel geçerliliği de yoktur. Örnek: birkaç yeşil elmanın ekşi olduğunu görünce; “elmalar ekşidir” genellemesine ulaşılabilir.

Teknik bilgi

İnsanın temel ihtiyaçlarını karşılamak ve günlük yaşamını kolaylaştırmak amacıyla araç gereç yapımı ile ilgili bilgidir. Teknik bilginin bilgi aktı yarardır. Teknik bilginin iki türü vardır:

1. Gündelik bilgiye dayalı teknik bilgi: İnsanın gündelip yaşantısındaki tecrübelere dayanarak araç gereç yapmasıdır.

2. Bilimsel bilgiye dayalı teknik bilgi: Bilimsel verilerden yararlanarak araç gereç yapılması ve insan hayatının kolaylaştırılması ile ilgili bilgidir. Mühendislik ve tıp bu alana girerler.

“İnsanın temel ihtiyaçlarını karşılamak ve günlük yaşamını kolaylaştırmak amacıyla araç gereç yapımı ile ilgili bilgidir. Teknik bilginin bilgi edimi yararlılıktır. Teknik bilginin iki türü vardır.”

Sanat bilgisi: Bu kavrama gücü, bilimden ve felsefeden farklıdır, ala dayanmaz. Duyguya, coşkuya ve sezgiye dayanır. Sanat bilgisi; sanatçı ile onun yöneldiği nesne arsındaki ilgiden doğan bir bilgidir. Sanatı diğer bilgi türlerinden ayıran en önemli özelliği sanatçının kullandığı ifade aracının farklı olmasıdır. Diğer bilgi türleri, ifade için kelime ve terimler kullanır. Buna karşı sanatçı; sesi, rengi ve maddenin çeşitli şekillerini de kullanır. Yöneldiği nesneyi özne olarak ifade eder.

Dinî bilgi

Tanrı’nın insanlara peygamberler aracılığıyla, vahiy yoluyla doğru olan yaşam tarzını bildirmesi şeklindeki bilgidir. Kutsal olanla bunun karşısındaki insanın konumunu ifade eder. Dinsel bilgiye kesin iman ile inanılır, eleştirisi yapılamaz. Bu tür bilgiyi inanç olarak değerlendirmek doğru olur.

Coğrafi bilgi

Bir coğrafi varlık hakkındaki bilgidir. Mekansal Bilgi türüdür. Bu bağlamda Yermekansal Bilgi olarak da adlandırılır. Coğrafi Bilgi, birbirleriyle bağlantılı üç ayrı bilgiden oluşur:

1. Coğrafi konum bilgisi: Konumsal bilgi türüdür. Bu bağlamda Yerkonumsal Bilgi olarak da adlandırılır. Coğrafi varlığın yeryuvarına ilişkin belli bir datum (referans sistemi) ve projeksiyon (izdüşüm) sistemindeki konum (koordinat) bilgisidir.

2. Öznitelik bilgisi: Coğrafi varlığa ilişkin öznitelik ile öznitelik değeri bilgisidir.
3. Topolojik bilgi: Matematik biliminin bir alt dalı olan topoloji bilimi esasları çerçevesinde; bir coğrafi varlığın, diğer coğrafi varlıklara göre komşuluk ilişkileri (sağında, solunda, başında, sonunda, vb.) hakkındaki bilgidir.

Bilimsel bilgi

Bilimsel yöntem ve akıl yürütme yoluyla varlıklar hakkında elde edilen bilgidir. Bilimsel bilgi nedensellik ilkesini kullanarak olgular üzerinde hipotezler üretir ve bunları deneyle sınar. Deneysel testleri geçen hipotezler bilimsel bilgi dağarcığına katılır.

Bilimler üç gruba ayrılır:

1. Formel bilimler: mantık, matematik

2. Doğa bilimleri: fizik, kimya, biyoloji, coğrafya, jeoloji, astronomi, jeodezi, jeomorfoloji, jeomatik
3. İnsan bilimleri: psikoloji, sosyoloji, antropoloji, iktisat

Bilimsel bilgi özellikleri:

* Nesneldir. Bireyden bireye değişmeyip herkes için aynıdır.
* Evrenseldir. Bilim herhangi bir milletin, ırkın malı değil bütün bir insanlığın malıdır.
* Akla ve mantığa dayalıdır. Bilimsel olan, akılsaldır.
* Eleştiriye açıktır. Aksine kanıt gösterildiği zaman bilimsel bilgi geçerliliğini yitirebilir.

Felsefî bilgi

Şüphe edilerek başlayan düşünme yolculuğundaki şüphe edilemeyen en son düşüncedir.

Felsefi anlamda bilgi, Platon’un Theatetus diyalogundan beri gerekçelendirilmiş doğru inanç olarak tanımlanır. Bilgi, doğru ya da yanlış olma olasılığı olan sanıdan farklıdır. Bilgi, doğruluğu yönünde yeterli gerekçelere sahip olunan inanç veya iddiadır.

Felsefî bilgi özellikleri:

* Her sorunu aklın süzgecinden geçirir.
* Açıklamalarında bitmişlik ya da kesinlik yoktur.
* Sistemli, düzenli ve birleştirilmiş bir bilgidir

Vikipedi