Bezmialem Valide Sultan Kimdir, Hayatı, Hayır İşleri, Hakkında Bilgi
Bezmiâlem Valide Sultan, (ö. 1853) Sultan II. Mahmud’un “ikinci kadın”ı ue Sultan Abdülmecîd’in annesi.
Hayatına dair çok az bilgi vardır. Doğum yeri ve tarihi kesin olarak bilinmemekte, hakkındaki bazı kayıtlardan, küçük yaşta esirciler eliyle saraya câriye olarak teslim edilen bir Gürcü kızı olduğu anlaşılmaktadır. Sarayda yetiştirilip eğitildikten sonra Sultan II. Mahmud’un hanımı oldu; daha sonra ondan bir şehzade (Abdülmecid) dünyaya getirince “ikinci kadın”lığa yükseldi.Sultan Mahmud’un vefatından sonra, on altı yaşını henüz bitirmiş olan oğlu Abdülmecid tahta geçince Bezmiâlem de Valide Sultan ve Mehd-i Ulyâ-yı Saltanat unvanını kazandı. Daha çok Bezmiâlem Vâlide Sultan adıyla tanındı.
Tahta çıktığında Sultan Abdülmecid’in henüz çocuk denecek bir yaşta bulunması ve devlet işlerinde tecrübesiz oluşu, annesinin devlet ve hükümet işlerinde bizzat yol gösterici ve müessir rol oynamasına yol açtı. Valide Sultan hemen bütün hayatı boyunca bu rolünü basan ile yerine getirdi. Padişahın memleket içindeki seyahatleri sırasında saray ve devlet işleriyle ilgilendi, gerektiğinde devlet ve hükümet erkânına emirier verdi, hatta resmikabul ve ziyafetler de düzenledi. Valide Sultan yakalanmış olduğu amansız bir hastalık sonucunda 3 Mayıs 1853 günü Beşiktaş Sarayı’nda vefat etti ve aynı gün Sultan II. Mahmud Türbesi’ne defnedildi.
Bezmiâlem Valide Sultan akıllı, tedbirli, şefkatli ve cömert bir kadın, dünyevi hırs ve gösterişlerden kendini alıkoymaya muvaffak olmuş seçkin bir kimse idi. Bu özellikleriyle, Osmanlı tarihinde birtakım entrika ve desiseler yüzünden birçok fecaate sebep olan bazı kadınlardan tamamen ayrı bir şahsiyete sahipti. Oğlu Abdülmecid’in israf ve gösteriş iptilâsına bir ölçüde engel olabilmiş, gerektiğinde devlet işlerinde kendisine yardımcı olmuş, fakat mevkiini hiçbir zaman kötüye kullanmamıştır. Oğlunun padişahlığı sırasında devletin kendisine tahsis etmiş olduğu maaş ve diğer gelirlerini fakirleri doyurmak, ihtiyaçlarını gidermek, rahmet ve şükranla anılmasına vesile olacak pek çok hayır eseri yaptırmak yolunda sarf etmiştir. Bu arada tarikat erbabını gözetmeyi, tekke ve dergâhlara büyük ölçüde bağışlarda bulunmayı da ihmal etmemiştir. Bizzat mahalle aralarında dolaşarak fakir ve muhtaçlara yardım elini uzatması, yetim ve kimsesiz kızları evlendirmesi, borcunu ödemeye gücü yetmeyenlere ve hapse düşmüş kimselere çeşitli malî ve nakdî yardımlarda bulunması, ince ruhlu, şefkat ve merhamet sahibi bir insan olduğunu gösterir. Vakıfları ve Hayır Eserleri. Bezmiâlem Valide Sultan ülkenin çeşitli yerlerinde pek çok hayır eseri ve vakıf meydana getirmiş, bunların devamlılığını sağlamak maksadıyla da gelir getiren çok sayıda emlâk ve “nüküd-i mevküfe” bırakmıştır. Kurmuş olduğu vakıfların bir kısmı ile bunların akarları, 1256-1267 (1840-1851) yılları arasında tanzim edilen ve on dört vakfiyeyi ihtiva eden 400 sayfalık bir vakıfnamede tesbit ve tescil edilmiştir (vakıfnamenin aslı ile bir sureti Ankara’da Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi’ndedir). Bu vakıfnamede belirtilenlerin dışında Valide Sultan’ın daha birçok hayratı vardır. Ayrıca harap olmuş veya tamamen ortadan kalkmış pek çok eseri de tamir ve ihya ettirmiştir. Hayır eserlerinden önemli olan bazıları şunlardır:
Hastahaneler
- Gurebâ-yi Müslimîn Hastahanesi. İstanbul’da Şehremini semtindeki Yenibahçe mevkiinde bugün de faaliyetini sürdüren bu hastahane, zamanına göre modern bir şekilde inşa ve teçhiz edilmiştir. “Hastahane” tabiri ilk defa bu müessesede kullanılmaya başlanmıştır.
- Mekke’deki Gurebâ-yi Müslimîn Hastahanesi. İnşasına Valide Sultan’ın sağlığında başlanan, ancak vefatından sonra yarıda kalan bu eser Sultan II. Abdülhamid tarafından tamamlanmıştır.
Mektepler
- Dârülmaârif (Valide Mektebi). Osmanlı Devleti’nde planı mektep olarak çizilip inşa edilen ilk büyük binadır.
- Bezmiâlem Valide Mektebi. Beykoz Çubuklu’da yaptırılan bu mektep hakkında. Evkaf İdaresi tarafından kiraya verileceğine dair 15 Şubat 1332 tarihli Takvîm-i Vekâ-yi de yer alan resmî ilân kaydından başka bilgiye rastlanmamıştır.
- Bezmiâlem Sıbyan Mektebi. İstanbul’da Edir-nekapı Molla Aşkî mahallesinde 1844’te üstü ahşap ve bir dershane ile bir hoca odasından müteşekkil olarak inşa edilmiştir.
- Bezmiâlem Sıbyan Mektebi (Yeşii Mektep). Dârülmaârif Mektebi’nin yanında ve onunla birlikte 20 Nisan 1850′-de açılmıştır. Dârülmaârif idâdîsi olarak kurulan bu mektebin asıi adı Yeşil Mektep’tir.
Camiler
- Dolmabahçe Camii (1853). İstanbul’da Dolmabahçe Sarayı’nın yanında empire tarzında inşa edilen bu cami, Bezmiâlem Valide Sultan’ın vefatından sonra oğlu Sultan Abdülmecid tarafından tamamlanmıştır.
- Gureba Hastahanesi Camii (1845). Gurebâ-yi Müsli-mîn Hastahanesi’nin hemen yanında ve ahşap çatılı olarak inşa edilen bu cami, 1845’te adı geçen hastahane ile birlikte aynı günde ibadete açılmıştır.
Köprüler
Galata Köprüsü (Cisri Cedîd veya Valide Köprüsü). Eminönü ile Ka-raköy’ü birbirine bağlayan bugünkü Galata Köprüsü’nün ilk kurucusu da Valide Sultan’dır. Köprü 1844’te ahşap dubalar üzerinde “sabin” (yüzer) olarak yaptırılmış ve on sekiz yıl hizmet gördükten sonra günümüze kadar çeşitli tarihlerde yenilenmiştir.
Çeşmeler
Bezmiâlem Valide Sultan’ın yaptırdığı veya tamir ettirdiği çeşme ve sebiller, geç devir Osmanlı hayır eserleri arasında önemli bir yer tutar. Bunlardan tesbit edilebilen on iki çeşme İstanbul’da, üç sebilin de ikisi Medine’de, birisi Kerbelâ’dadır.
Diyanet İslam Ansiklopedisi