Beyzavi Kimdir, Kısaca Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

BEYZAVÎ, Abdullah ( ?-1291)

İran’da Şafiî mezhebinin tefsir ve kelam bilgini. Yazdığı Kuran tefsiri uzun yıllar medreselerde okutulmuştur.

Kadı Ebu Said Abdullah b.Ömer Nasıreddin el-Beyzavî’nin yaşamı konusunda bilgi çok azdır. Doğum tarihi ve yeri bilinmiyor. Fars atabeği Ebube-kir b.Sad döneminde (1226-1250) Şiraz’da Kadıül-kudat (büyük kadı) bulunan İmadeddin Ömer b.Mu-hammed’in oğludur. Öğrenimini babasından gördü. Sonraları kendisi de kadılık yaptı. Yaşamının sonlarına doğru Tebriz’e yerleşti ve orada öldü. Ölüm tarihi kaynaklarda değişik olup kesin değildir.

Envarü’t-Tenzil ve Esrarü’t-Te’viladlı yapıtı bir Kuran tefsiridir. Zemahşehri’nin el-Keşşaf adlı ünlü tefsirinin özetidir. Çeşitli kaynaklardan derlenmiş bilgilerle genişletilmiştir. Ayrıca Muhtasarü’l-Keşşaf adıyla da bilinir. Beyzavî yapıtını okuyucunun İslam bilgilerinin her alanında hazırlıklı olduğunu varsayarak açıklama yazmıştır. Tefsirle ilgili yapıtının daha iyi anlaşılması için birçok açıklama yazılmıştır. En önemlileri Molla Hüsrev, Kemal Paşazade, Şeyhzade Muhammed b.Mustafa, Abdülhakim Siyelkuti ve Mehmed el-Konevî’nin şerhleridir (açıklama). Medreselerde uzun yıllar ders kitabı olarak okutulmuştur.

Tevaliü’l-Envar ve Metalin l-Enzar, Kelam bilimi konusunda bir yapıttır. Buna Aydınlı Hacı Paşa, Şerb-i Tevali ve Saçaklızade Nesrut-Tevaliü’l-Envar adlı şerhleri yazmışlardır. Ayrıca yapıta haşiyeler de (eklemeler) yapılmıştır.

Minhacii’l-Vusul ila Ilmi’l-Usul, fıkıh usulünü öğreten bir yapıttır. Lübbü’l-Lübab fi Ilmi’l-Irab, Arapça’nın sözdizimiyle ilgili küçük bir yapıttır. Nizamü’t-Tevarih, Farsça yazılmış Adem peygamberden 1275 yılma kadar gelen genel bir dünya tarihidir. Dört bölüme ayrılmıştır: Adem’den Nuh’a kadar gelen peygamberler; Sasaniler ve destani Iran tarihi; Peygamber ve dört Halife Devri; Saffariler, Deylemliler, Gurlular, Gazneliler, Salgurlar, Ha-rezmşahlar, İsmailliler, Moğollar ve Selçuklular tarihi. Kefe müfettişi Abdurrahman b.Mustafa bu yapıtı Enisü’l-Müluk fi Tercümetü’n-Nizamü’t-Tevarib adıyla Türkçe’ye çevirmiş ve Osmanlı tarihiyle ilgili bilgiler de eklemiştir. Ayrıca Abü’l-Fazl Mehmed’in de Türkçe bir çevirisi vardır.

•    YAPITLAR (başlıca) Lübbü’l-Lübab fi İlmi’l-İrab,(ö.s.), 1854; Envarü’t-Tenzil ve Esrarü’t-Te’vil, (ö.s.), 1865; Tevaliü’l-Envar ve Metaliü’l-Enzar, (ö.s.), 1888; Minha-cü’l-Vusul ila İlmi’l-Usul, (ö.s.), 1899; Nızamü’t-Tewa-rikh With Introduction and Indices, (ö.s.), Şemsülhak Kadri (yay.)

•    KAYNAKLAR: İ.Cerrahoğlu, Tefsir Usulü, 1971, H.Rit-ter, “Ayasofya Kütüphanesi’nde Tefsir İlmine Ait Arapça Yazmalar”, Türkiyat Mecmuası, VII-VIII (1-93), 1945; el-Subki, Tabakatü’l Şafiye, 1906.

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi