Beşşar b. Bürd kimdir? Hayatı

Beşşar b. Bürd kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi: ( ? -873) Horasanlı ozan. İslamda akılcılığı sa­vunan Mutezile düşüncesini benimse­yerek Arapça yazdığı şiirlerle işledi­ğinden, felsefeyi Arap şiirine sokanla­rın öncüsü sayılır. Basra yakınlarında doğdu, Bağdat’ta öldü. Yaşa­mı konusunda geniş bilgi yoktur. Horasan’ın Toharistan bölgesinden gelerek Basra’da yerleşen yüksek bir aileden geldiği, önceleri Mazdek inançlarına bağlı olan ailesinin etkisiyle bu inançları sürdürdüğü, İslam dinine yürekten inanmadığı söylenir. Gözleri anadan doğma kör olduğundan, şiir ve felsefe konusundaki bütün bilgileri başkalarını dinleyerek, yazılı kaynak­ları başkalarına okutarak edinmiştir. Bir süre köle olarak varlıklı bir Arap kadınının yanında yaşamış, kadın kendisine özgürlük verince Basra ve Bağdat illerinde gönlünce dolaşmıştır.

Güçlü bir ozan olan Beşşar b. Bürd (Başşar bin Burd) felsefeyle ilgili görüşlerini şiirlerinde dile getir­di. Felsefeye duyduğu ilgi nedeniyle Mutezile okulu­nun kurucusu Vasıl b. Ata ile tanıştı, yakınlık sağladı. Bu okulla ilgili düşünceleri Vasıl b. Ata’dan edindiği söylenir. Yazılı kaynakların bildirdiğine göre dinle en ufak bir ilgisi yoktu, dinsizdi. İslam dininin önerdiği ahlak kurallarına değer vermezdi, gönlünün uyarınca yaşamayı, bağımsız, akıl ilkelerine göre düşünmeyi severdi. Kimi kaynaklar eski Iran dinine, özellikle Avesta’da ileri sürülen inançlara bağlı olduğunu ileri sürmektedir. Mutezile’ye olan yakınlığı da bu eski İran dininden kaynaklanırmış. Bir şiirinde “toprak karanlık ateş ise aydınlıktır, bundan dolayı ateş var olduğundan bu yana ona tapılır” diyerek inançları­nı açıkladığı görüşü yaygındır.

Şiirlerinde kadınları, eğlenceyi, içkiyi öven ve güçlü bir söyleyişle savunan Beşşar b. Bürd için yaşamak dünyanın tadını çıkarmaktır, elden geldiğin­ce acıdan, üzüntüden uzak kalmaktır. Yeryüzünde yaşayan insanların çoğu dinlerin etkisiyle yanlış yoldadır, kendiliğinden kötülüğe sapmamıştır. Bir şiirinde dünyanın kötülüklerini, kötü insanları göre­cek göz vermediğinden dolayı Tanrı’yı övmesi, güze­lin, güzelliğin yaşamdan tat almaktan başka bir anlam taşımadığını, bu nedenle bütün olup bitenleri görme­nin gereksizliğini ileri sürmesi Halife Mehdi’yi kızdır­mış, şiirlerinde kadınları övmesi yasaklanmıştı. Toplumda kötü davranışlarıyla tanınan Vezir Yakub b. Davud’u ağır bir dille yermesi üzerine kendisine yetmiş değnek vurulunca, doksanı geçmiş bir yaşta, öldü.

Beşşar b. Bürd’e göre en iyi yol akıl yoludur, insanın balçıktan yaratıldığı olayı yalandır. Doğru olsa bile, balçıktan yaratılmış bir kimseye bağlanmak­tan, tapmaktansa bütün evreni aydınlatan, ona dirilik kazandıran güneşe tapmak çok daha iyidir. Bütün bildiklerimiz yaşadığımız olaylardan, çevreden edinil­miş izlenimlerdir, insan doğa varlıkları içinde, taşıdığı us nedeniyle, en üstün varlıktır. Düşüncelerimizin kaynağı duyularımızdır. Mutluluk, üzüntüden ve acıdan uzak yaşamakla, gününü gün etmekle, kötüler­den uzak kalmakla sağlanır, insana hangi kurallara uyacağını, ne biçim bir davranış ilkesi seçeceğini aklı ve yaşam gösterir, içinde yaşadığımız evren gerçek olduğuna göre, yalnız düşüncede var olan bir varlık alanını benimsemenin, ona kavuşma özlemiyle oya­lanmanın gereği yoktur.

Beşşar b. Bürd benimsediği Mutezile düşüncele­riyle usa önem verdiğinden, yaşamdan kaynaklanan bir ahlak ilkesini uyguladığından dolayı kendinden sonra gelenleri uzun süre etkilemiş, özellikle felsefe konularım da içeren şiirleriyle yeni bir çığır açmıştır. Şiirlerinde felsefe sorunlarına düzenli bir yer verme­mesine karşılık, Mutezile görüşlerinin yorumlarını içeren dizeler çoktur. Bu nedenle bağımsız bir bilge olmaktan çok, etkili bir ozan diye tanınmıştır. Uzun süre dilden dile dolaşan, bir çok Arap ozanını, düşünürünü etkileyen şiirleri, sonraları bir “Divan”da toplanmıştır.

Kaynak: Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi, 16. cilt, Anadolu yayıncılık, 1983