Edebiyat

Besim Atalay Kimdir, Hayatı, Eserleri

Besim Atalay, (1882-1965) Türk dil âlimi ve yazar.

Uşak’ta doğdu, ilk ve orta öğrenimini burada yaptı. On bir yıl kadar medrese­ye devam ettikten sonra 1905’te İstan­bul’a gitti. Şehzade Camii’nde iki yıl Çarşambalı Hacı Ahmed Efendi’nin dersle­rini takip etti. Daha sonra imtihanla Dârülmuallimîn’e girdi, 1908’de buradan mezun oldu. Bu arada medrese dersle­rine de devam etti ve Ahmed Efendi’den icazet aldı (1909). 1909-1919 yılları arasında sırasıyla Konya Muallim Mektebi’nde öğretmenlik. Trabzon ve Anka­ra Muallim mekteplerinde müdürlük, İs­tanbul’da Dârüşşafaka’da öğretmenlik, Konya Muallim Mektebi’nde müdürlük yaptı. Maraş, İçel, Niğde ve tekrar İçel’­de Millî Eğitim müdürlüğü görevlerinde bulundu. Millî Mücadele yıllarında ba­zı siyasî faaliyetlere de katılan Atalay, 1919’da Silifke’de Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti’nin kurulmasında önemli rol oy­nadı. Uşak’ta İstiklâl Savaşı’nı destekle­yen çalışmalar yaptı. 1920’de Maarif Ve­kâleti hars müdürü oldu; aynı yıl
1. Bü­yük Millet Meclisi’ne Kütahya milletveki­li olarak girdi. Daha sonra üç devre Ak­saray, üç devre de Kütahya milletveki­li seçildi. 12 Temmuz 1932’de kurulan Türk Dili Tetkik Cemiyeti’nin 26 Eyiül 1932’de gerçekleştirdiği I. Türk Dil Kurultayı’nda merkez heyeti muhasibi se­çildi. Adı sonradan Türk Dil Kurumu ola­rak değiştirilen bu müessesede on se­kiz yıl merkez heyeti üyesi olarak çalıştı. Sonraları bu kurumun çalışmalarını be­ğenmeyerek karşı çıktı ve 1949’da ken­di isteğiyle Türk Dil Kurumu’ndan ayrıl­dı. 1937-1942 yılları arasında Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi ile Polis Enstitüsü’nde Farsça dersleri okuttu. Bazı nâ­dir yazmaları da içeren kütüpha­nesini Millî Kütüphane’ye, Türk folklo­runa ait pek çok eşya ile levhalarını ise Etnografya Müzesi’ne bağışladı. 7 Ka­sım 1965’te Ankara’da öldü.

Asıl şöhretini Türk dili sahasında ya­yımladığı tercüme ve telif eserlerle ya­pan Besim Atalay’ın faaliyetleri arasında en önemlisi Dîvanü lugâti’t-Türk ter­cümesidir {bk. Divanü lûgati’t-Türk). Kur’ân-ı Kerim’i Türkçe’ye tercüme eden ve bazı dinî eserler de kaleme alan Atalay’ın diğer eserlerinin bazıları Türk dili için faydalı çalışmalardır.

Eserleri

Maraş Ta­rihi ve Coğrafyası (Ankara 1339), Bekta­şilik ve Edebiyatı (İstanbul 1340), Müs­lümanlara Öğütler (Trabzon 1342), Türk Dili Kuralları (Ankara 1931), Türk Dilin­de Ekler ve Kökler Üzerine Bir Dene­me (Ankara 1941), Divanü lûgati’t-Türk Tercümesi (I-III, Ankara 1939-1941), Divanü lûgati’t-Türk Dizini (Ankara 1943],

Türkçe’de Kelime Yapma Yollan (İs­tanbul 19461, Kur’ân Tercümesi: Tanrı Kitabı (İstanbul 1965), Türk Dilinde Ana Kelimeler veya Türkçe Türetme Sözlüğü (Ankara 1967), Çeşitli Halk Fık­raları ve Deyimleri (Ankara 1968), Abuska Lügati veya Çağatay Sözlüğü (An­kara 1970). Ayrıca Türk dilinin kaynak eserlerinden olan et-Tuhfetü’z-Zekiyye ti’l-lûgati’t-TürkiYye (İstanbul 1945], Müyessiretü’L-ulûm (İstanbul 1946), eş-Şüzûru’z-zehebiyye ve’l-kitâbü’l-Ahmediyye îi’l-lûgati’t-Türkiyye (İstan­bul 1949) ve Seng-lâh, Lûgat-i Nevâî’-yi (İstanbul 1950) yayımlamıştır.