Bergamalı Kadri Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

Bergamalı Kadri, (ö. 937/ 1530’dan sonra) Müyessiretü’ulûm adlı Türkçe dil bilgisi kitabı île tanınan Osmanlı alimi.                    .

Hayatı hakkında kendi eserinde söy­lediklerinden başka bilgi yoktur. Eserin­den İstanbul’a gittiği, kitabını 937 (1530) yılında kaleme aldığı ve Kanunî Sultan Süleyman’ın sadrazamı Damad İbrahim Paşa’ya [ö. 1536) sunduğu anlaşılmak­tadır.

Türkler’e Türk dilini öğretmek maksa­dıyla kaleme alınan ve Türkçe İlk gramer kitabı olan Müyessiretü’1-ulûm Arap­ça’nın dil bilgisi kuralları örnek tutula­rak yazılmıştır. Eser iki bölümden mey­dana gelmektedir. Doksan dokuz sayfa­dan ibaret birinci bölümde Sadrazam İb­rahim Paşa hakkında yazılmış bir kasi­de yer alır. Arkasından kitabın yazılış ta­rihi ve yazılış sebebi belirtilerek önemi­ne temas edilir ve esas konulara geçilir. Burada önce kelimenin tarifi yapılarak kelimeler isim, fiil ve harf (edat) olmak üzere üçe ayrılır. Sonra “bilmek” fiili esas alınarak Arapça sarfta olduğu gibi em-sile-i muhtelife ve muttaridenin örnek­leri verilir. Bu şekilde bütün fiil sigaları-nın tarif ve izahları yapılır; ekleri, olum­lu, olumsuz, etken ve edilgen şekilleri gösterilip her birinin ayrı ayrı çekimleri yapılır. Ayrıca bu kısımda ism-i zaman, ism-i mekân, ism-i âlet, ism-i tasgir, ism-i mensûb, ism-i tafdîl ve fi’l-i taac-cüb üzerinde durulur.

Seksen üç sayfadan oluşan ikinci bö­lümde isimler konu edilmiştir. Burada isimlerin çeşitleri, çekimleri, sayılar, za­mirler, zarflar, soru edatları, isim tamla­maları ve yapılışları, cümle tamlayıcıları, hal ve istisna şekilleri, isim cümlesi, işa­ret isimleri ve edatlar üzerinde durul­muştur. Bu açıklamaların ardından şair Hayâlı Bey’in bir gazeli ele alınarak ga­zelde geçen bütün kelimeler hem sanat yönünden hem de Türkçe gramer kaide­leri açısından tahlil edilmiştir. Ayrıca da­ha önce açıklanmayan bazı kurallar da bu tahlii sırasında zikredilmiştir.

Müyessiretü’l-ulûm bugünkü mâna­da ilmî bir gramer kitabı olmamakla bir­likte Türkiye Türkçesi’nin (Batı Oğuzca) ana kurallarını ihtiva etmesi ve Batı Türk-çesi’y’e yazılmış iik gramer kitabı olması yönünden değerli bir kaynaktır. Daha sonra Türk dilinde yazılmış kavâid ki­taplarına ancak Tanzimat yıllarında rast­lanmaktadır.

İlk defa 1911’de Bursalı Mehmed Tâhir tarafından bulunan kitabın bugün elde sadece tıpkıbasımı mevcuttur (Be­sim Atalay, Müyessiretü’l-ulûm, tıpkıba­sım, çevriyazılı metin ve dizin, TDK yayını.182 sayfadan ibaret olan eserin birinci bölümü Zilkade 974[8], ikinci bölümü ise 25 Rebîülevvel 976’da istinsah edil­miştir.

DİA