Bediü’l-Usturlabi kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi
Bediü’l-Usturlabi kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi: ( ? – 1139/1140) Arap astronom, bilim adamı ve şair. Çeşitli astronomi araçlarının, özellikle usturlabın kullanımında ve yapımında yeni teknikler geliştirmiştir. Kısaca Bediü’l-Usturlabi diye anılan Hibetullah b. Hüseyin b. Ahmed Bediü’z-Zaman el-Usturlabi’nin doğum yeri ve tarihi bilinmiyor. Yaşamı ve çalışmaları üstüne bilinenlerin çoğu, Arap tarihçi Ebu’l-Fida (1273-1331) ile İbnü’l-Cevzi Ebu’l-Ferec’in (11161200) derlediği bilgilere dayanır. Bu iki yazara göre, Bediü’l-Usturlabi 1116/1117 yılında İsfahan’da bulunmuş, o sıralar Hıristiyan hekim Eminü’d-Devle b. el-Tilmiz ile yakın dostluk kurmuş, daha sonra Bağdat’a yerleşerek 1139/1140 yılında orada ölmüştür. Ayrıca Ebu’l-Ferec, Bediü’l-Usturlabi’nin komadayken öldü sanılarak gömüldüğünden söz eder.
Yunan astronomlarının, kimi yazarlarca da Hipparkhos’un tasarladığı sanılan astrolapın kullanımını ve yapımını geliştirip yaygınlaştıran Arap astronomları olmuştur. Özellikle Birûnî, Nâsıreddin Tusî, Zerkali ve Bediü’l-Usturlabi gibi Arap astronomları, kendi dillerine “usturlab” adıyla aktardıkları bu gözlem aracını, gökcisimlerinin ve yıldızların konumunu gözlemleyip, ufuk düzleminden yüksekliğini ölçerek yerel zamanı hesaplayabilmek için yüzyıllar boyunca kullandılar. Yapımını da birtakım ustalara bırakmayıp kendileri üstlendiler ve aracın tasarımında gerekli düzeltmeleri yaparak sağlıklı gözlem sonuçları elde ettiler. Bediü’l-Usturlabi de Bağdat’ta, bulunduğu sürece yaptığı gözlem araçlarının, özellikle usturlablarının hassaslığıyla tanınmış, halife el-Mustarşid döneminde bu meslekten büyük bir servet kazanmıştır. Ebu’l-Fida’nın belirttiğine göre, mesleğinde ünlenince, 1130’da Bağdat’taki Selçuklu sarayının astronomluğuna getirilmiş, düzenlediği yıldız kataloglarını halife Ebu’l Kasım b. Muhammed’e sunmuştur. “Mahmudî zîcleri” diye anılan ve başlıca yıldızların konumunu, görünür hareketini veren bu katalogların, Bağdat sarayının gözlemevinde Bediü’l-Usturlabi’nin yönetimi altında yapılan gözlemlerin sonucu olduğu sanılıyor.
Bediül-Usturlabi şairliğiyle de ünlüdür. İbnü’l-Kıftî’nin övdüğü şiirlerini, İbn Hallikan açık-saçık diye niteler. Bediü’l-Usturlabi kendi şiirlerini bir Divan’da toplamış, ayrıca İbn Haccac’ın şiirlerinden seçme parçaları Dürretü’t-Tac min Şi’ri İbn Haccac adı altında tek bir ciltte derlemiştir.
YAPITLAR:(başlıca):
Kaynak: Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi, 14. cilt, Anadolu yayıncılık, 1983