Nedir ?

Bedihi Nedir, Ne Demek, Anlamı -Mantık Terimi Olarak-

Bedîhî, Kesin ve apaçık bilgi anlamına gelen bîr mantık terimi, aksiyom.

“Ansızın olmak, birdenbire ortaya çık­mak” anlamındaki Arapça bedh kökün­den türeyen bedîhî, mantıkta “aklın hiç­bir delile ihtiyaç duymaksızın kendiliğin­den doğruluğunu kabul ettiği önerme” şeklinde tarif edilir. Bedîhî bir mantık terimi olarak daha çok Fahreddin er-Râzi’den (ö, 606/1209] sonra kullanılma­ya başlanmıştır. İlk kaynaklarda bedîhî yerine çoğunlukla aynı anlamda olmak üzere “zarurî” ve “evvelî” terimlerinin kul­lanıldığı görülmektedir. Bununla birlikte Adudüddin el-îcî gibi bazı mantıkçıların bedîhîyi zarurîden daha dar anlamda kul­landıkları da olmuştur. Buna göre zarurî bilgiler vicdâniyyât (insanın kendi açlığını, ağrılarını bilmesi gibi sübjektif bilgiler), hissiyyât (duyu verileri) ve bedîhiyyât şeklinde üçe ayrılır. Delil olarak kullanılacak değer­de bilgiler son iki türden bilgilerdir.

İslâm mantıkçılarına göre bilgilerimiz zihinde ya herhangi bir fikrî ve amelî ça­ba harcamak suretiyle veya böyle bir ça­ba göstermeksizin kendiliğinden mey­dana gelir. Bunlardan ilkine nazarî (dü­şünerek kazanılan bilgi), ikincisine de be­dîhî veya zarurî bilgi denir. Bu ayırım hem tasavvur hem de tasdik şeklindeki zihnî faaliyetler için söz konusudur. Me­selâ, “Varlık vardır” önermesinde varlı­ğın tasavvuru bedîhî tasavvur, “Bütün parçasından büyüktür” önermesindeki tasdik bedîhî tasdiktir. Çünkü zihin var­lığı tasavvur ederken veya bütünün par­çasından büyüklüğünü tasdik ederken herhangi bir delil arama ihtiyacını duy­mamaktadır. Buna karşılık meselâ me­lek tasavvuru veya âlemin hadis oldu­ğunun tasdiki gibi nazarî tasavvur ve tasdiklerde zihin az çok bir düşünme ça­bası sarfetmekte, delillere baş vurmak­tadır.

Son dönem mantıkçıları zarûriyyât için­de mütalaa etkileri bedîhî önermeleri (bedîhiyyât) evveliyyât, fıtriyyât, müşâhedât, hadsiyyât, mücerrebât, mütevâtirât şeklinde başlıca altı kısma ayırmışlardır. Bunlardan ilk ikisi duyu verilerine ihti­yaç duymadan aklın ilk hamlede kavra­dığı bilgiler (aksiyomlar)’olup taşıdıkları açıklık ve kesinliğe bedâhet-i akliyye, duyu verilerinin katkısı bulunan diğerlerinin açıklık ve kesinliğine de bedâhet-i hissiyye veya bedâhet-i hâriciyye denil­miştir.

Diyanet İslam Ansiklopedisi