Bayati Araban Makamı, Özellikleri, Peşrev ve Saz Semai Örnekleri, Hakkında Bilgi

Bayatî-Araban,Türk mûsikîsinde bir birleşik makam.

Terkip edeni bilinmemekle beraber dört buçuk asırdan beri kullanıldığı tah­min edilmektedir. III. Selim ekolü bes­tekârlarından Hacı Sâdullah Ağa tarafın­dan canlandırılmıştır. İkinci tür araban dizisinin {bk. araban) bayatî makamı çeş-nisiyle karar vermesinden ibarettir.

Büyük formlu klasik eserlerde neva perdesi üzerindeki hicaz beşlisi, çargâh perdesi yerine nîm hicaz perdesinin ye­den olarak gösterilmesi suretiyle zen-gûleli şekilde kullanılmıştır. Donanımına karar kalıbının arızası olan segah be­molü konur. Ancak donanımında karcı­ğar makamı arızalarının gösterildiği, ka­rar perdelerinin ise ezgi içinde kullanıl­dığı bayatî-araban eserlerin de çoğun­lukta olduğunu belirtmek gerekir. Güç­lüleri sırasıyla muhayyer, gerdaniye ve neva perdeleri, durağı dügâh perdesidir. Meyan geçkileri genellikle muhay­yer, acem, arazbar veya tiz durakta sa­bâ makamlarına yapılır. Bütün birleşik makamlar gibi inici seyir gösterir.

Karcığar makamına oranla daha par­lak, neşeli ve geniş imkâniı bir makam olan bayatî-arabana örnek olarak Ga­zi Giray Han’ın muhammes, Ulvi Erguner’in devr-i kebîr usulündeki peşrevle­ri, Şehzade Seyfeddin Efendi ve Muhiddin Erev’in saz semaileri ile Hacı Sâdul­lah Ağa’nın iki beste, iki semaiden mü­teşekkil klasik faslı gösterilebilir.

Diyanet İslam Ansiklopedisi