Sosyoloji
Banu Günay Güngör – Rize Yöresi Halk Oyunlarının Hareket Açışından İncelenmesi
Rize
Yöresi Halk Oyunlarının Hareket Açışından İncelenmesi – Özet
Yöresi Halk Oyunlarının Hareket Açışından İncelenmesi – Özet
Türk Halk Oyunlarının bu güne kadarki
zenginliği ve çeşitliliği, onun kendi içerisinde çeşitlenmesine, belli kriterler
açısından da “tür”lere ayrılmasına ön ayak olmuştur. Horon, Bar, Karşılama, Zeybek
gibi isimler, Türk Halk Oyunlarındaki bu türlerden bazılarını ifade eder. (s.
1)
zenginliği ve çeşitliliği, onun kendi içerisinde çeşitlenmesine, belli kriterler
açısından da “tür”lere ayrılmasına ön ayak olmuştur. Horon, Bar, Karşılama, Zeybek
gibi isimler, Türk Halk Oyunlarındaki bu türlerden bazılarını ifade eder. (s.
1)
Çoruh boyları, Rize bölgesindeki Kolk kavmi
ile komşu sınır oluşturmuşlardır. Bu yüzden Rize bölgesinin adı tarihte ilk
olarak Urartu Kralı II. Sardur’un M.Ö. 765 yılından az sonra, Kars’ın
kuzeyindeki Çıldır Gölü’nün güneyinde, Taşköprü Köyü üstündeki kayalıkta
kazdırdığı çivi yazılı kitabede, KULKİ-KULKHA adı ile, Yunan kaynaklarında da
KOLK-KOLDİT olarak geçmektedir.” (Fahrettin Kirzioğlu, 1953. Kars Tarihi, s.36-41
İstanbul.) (s. 3-4)
ile komşu sınır oluşturmuşlardır. Bu yüzden Rize bölgesinin adı tarihte ilk
olarak Urartu Kralı II. Sardur’un M.Ö. 765 yılından az sonra, Kars’ın
kuzeyindeki Çıldır Gölü’nün güneyinde, Taşköprü Köyü üstündeki kayalıkta
kazdırdığı çivi yazılı kitabede, KULKİ-KULKHA adı ile, Yunan kaynaklarında da
KOLK-KOLDİT olarak geçmektedir.” (Fahrettin Kirzioğlu, 1953. Kars Tarihi, s.36-41
İstanbul.) (s. 3-4)
Horon
Tanımı ve Oyunların Oynanış Şekli
Tanımı ve Oyunların Oynanış Şekli
Erkeklerin oynadığı horonların figürleri daha
serttir. Oyunların son bölümlerine doğru hareketler hızlanır.
serttir. Oyunların son bölümlerine doğru hareketler hızlanır.
Oyunlarda horon başı veya horon çeken kişi
oyunu yönetir. Oyun içinde komutlar veya uyarmalar vardır. Bunlar: Dik oyna
dik, al aşağı al, yürü yürü, al geri al, yaylan yaylan, at belini at, kalk
oyna, savuş savuş, gel içeri seslen, al oyna yüksek, hop hop gibi sözlerle
yapılır. (s. 9)
oyunu yönetir. Oyun içinde komutlar veya uyarmalar vardır. Bunlar: Dik oyna
dik, al aşağı al, yürü yürü, al geri al, yaylan yaylan, at belini at, kalk
oyna, savuş savuş, gel içeri seslen, al oyna yüksek, hop hop gibi sözlerle
yapılır. (s. 9)
Erkekler el dokuması şayak kumaştan
“zıpka(zıvka)” giyerler. Alt kısmı baldırı saracak şekilde dar, üst kısmı
geniştir. Zıpkanın uçkur denilen kısımları kendir ipiyle düğmelidir. Bele bir
kuşakla bağlanır. (s. 10)
“zıpka(zıvka)” giyerler. Alt kısmı baldırı saracak şekilde dar, üst kısmı
geniştir. Zıpkanın uçkur denilen kısımları kendir ipiyle düğmelidir. Bele bir
kuşakla bağlanır. (s. 10)
Zıpkanın üstünde yine aynı kumaştan, basene
uzadıkça genişleyen (kruvaze), el örme biyelerle süslenmiş, uzun kollu “Cepken”
giyerler.
uzadıkça genişleyen (kruvaze), el örme biyelerle süslenmiş, uzun kollu “Cepken”
giyerler.
Cepkenin içerisine; açık olan kısmı boğaza
kadar düğmeli, hakim yaka ve kolları manşetli “gömlek” giyilir. Mintan veya
içlik de denir.
kadar düğmeli, hakim yaka ve kolları manşetli “gömlek” giyilir. Mintan veya
içlik de denir.
Erkekler zangal adı verilen, yünden örülmüş
çorap giyerler. (s. 11)
çorap giyerler. (s. 11)
Aksesuar olarak belde köstekli saat, boyunda
muska ve hamail kullanılır.
muska ve hamail kullanılır.
Bedende fişeklik önem taşır. Bazı erkekler
tüfek silmek için yağdanlık takar. Yağdanlıklar tunçtan madeni kaplardır. (s.
12)
tüfek silmek için yağdanlık takar. Yağdanlıklar tunçtan madeni kaplardır. (s.
12)
Kadınlar; kadife, basma veya poplinden
yapılma düz entari dedikleri giysiyi giyerler. Robalıdır ve sutaşı ile
süslendirilmiştir. Hakim yakalı ve uzun kollu bir giysidir. “Foga”(Forka)
olarak adlandırılmaktadır.
yapılma düz entari dedikleri giysiyi giyerler. Robalıdır ve sutaşı ile
süslendirilmiştir. Hakim yakalı ve uzun kollu bir giysidir. “Foga”(Forka)
olarak adlandırılmaktadır.
Kadınlar beline şal kuşak bağlar. Yün
dokumadır. Şal kuşak, üçgen yapılarak bağlanır. (s. 13)
dokumadır. Şal kuşak, üçgen yapılarak bağlanır. (s. 13)
Şal kuşak bağlandıktan sonra “Kokneç”
(koknuç) olarak tabir edilen önlük takılır. Sutaşı ile süslendirilmiştir.
(koknuç) olarak tabir edilen önlük takılır. Sutaşı ile süslendirilmiştir.
Sahil kesiminde giysi üzerine örtü olarak
belden aşağı çeşan(Keşan-Dolaylık) ve peştamal takarlar.
belden aşağı çeşan(Keşan-Dolaylık) ve peştamal takarlar.
Yüksek köylerde dolaylığın yerini, iklimin
sert oluşu dolayısıyla şal kuşak alır.
sert oluşu dolayısıyla şal kuşak alır.
Kadınlar başlarına siyah çember ve renkli
poşi bağlarlar. (s. 14)
poşi bağlarlar. (s. 14)
Oyunlarda
Kullanılan Terimler
Kullanılan Terimler
Fora: Oyun içerisindeki türkü söylenen
bölümdür. Horoncu “Forası var” dediğinde türkü veya atma türkü (karşılıklı
atılan, söylenen türkü) söylenir. Horon yavaşlar.
bölümdür. Horoncu “Forası var” dediğinde türkü veya atma türkü (karşılıklı
atılan, söylenen türkü) söylenir. Horon yavaşlar.
Horon Tutuşu: Kollar vücudun yanında veya
dirseklerden kırıkken, ellerin tutulmasıdır.
dirseklerden kırıkken, ellerin tutulmasıdır.
Yüksek Horon: Ellerin horon tutuşlu olarak
baş hizasından yukarıya kaldırılmasıdır. (s. 17)
baş hizasından yukarıya kaldırılmasıdır. (s. 17)
Hemşin
Horonu
Horonu
7 zamanlıdır. Ritmik Değer:7/8 ( 2+2+3 )
Hareket biçimi: Dizde yaylanma, sağa- sola
basma.
basma.
Oyun formu: Daire veya yarımay şeklinde
oynanır. Oyun sağa ve sola doğru hareket eder.
oynanır. Oyun sağa ve sola doğru hareket eder.
Rize
Horonu
Horonu
10 zamanlıdır. Ritmik Değer:10/8 ( 2+3+2+3 ).
Hareket biçimi: Dizde kırma ve geri çekme,
sağa basma.
sağa basma.
Oyun formu: Daire veya yarımay şeklinde
oynanır. Oyun sağa ve sola doğru gider.
oynanır. Oyun sağa ve sola doğru gider.
Bakoz
(Bakos) Horonu
(Bakos) Horonu
7 zamanlıdır. Ritmik Değer:7/8 ( 2+2+3 )
Hareket biçimi: Dizde yaylanma, dizden ayak
atma, dizde geri çekme, çift basma.
atma, dizde geri çekme, çift basma.
Oyun formu: Yarımay
Ortaköy
Horonu
Horonu
7 zamanlıdır. Ritmik Değer:7/8 ( 2+2+3 )
Hareket biçimi: Dizden ayak çekme, dizden
ayak atma
ayak atma
Oyun formu: Daire, yarım ay
İki
Ayak ( Çift Ayak ) Horonu
Ayak ( Çift Ayak ) Horonu
7 zamanlıdır. Ritmik Değer:7/8 ( 2+2+3 )
Hareket biçimi: Dizden ayak çekme, dizden
ayak atma, diz kırma
ayak atma, diz kırma
Oyun formu: Yarım daire (yarım ay) formu
Papilat
Horonu
Horonu
10 zamanlıdır. Ritmik Değer:10/8 (2+3+2+3)
Hareket biçimi: Basma, sağa-sola yürüme, diz
kırma, diz çekme
kırma, diz çekme
Oyun formu: Daire
Çinçiva
Horonu
Horonu
4 zamanlı ve 6 zamanlıdır. Ritmik Değer: 4/4
( 2+2), 6/4 (4+2)
( 2+2), 6/4 (4+2)
Hareket biçimi: Basma, diz çekme, sağa-sola
kayma
kayma
Oyun formu: Yarım ay, daire
Çarışka
Horonu
Horonu
5 zamanlıdır. Ritmik Değer:5/8 (2+3)
Hareket biçimi: Basma, diz çekme, belden öne
eğilme
eğilme
Oyun formu: Daire
Kaçkar
Horonu
Horonu
5 zamanlıdır. Ritmik Değer:5/8’liktir. (2+3)
Hareket biçimi: Basma, ileri-geri yürüme,
dizde yaylanma
dizde yaylanma
Oyun formu: Daire (s. 90)
Sonuçlar
Oyunlarda; basma, çift basma, yürüme, diz
çekme ve diz kırma kullanıldığı tespit edilmiştir. Basmalar çoğunlukla
tabandadır. Çift basmaların ise dizler kırılarak uygulandığı tespit edilmiştir.
çekme ve diz kırma kullanıldığı tespit edilmiştir. Basmalar çoğunlukla
tabandadır. Çift basmaların ise dizler kırılarak uygulandığı tespit edilmiştir.
Vücuttaki kol hareketlerinin, tüm oyunlarda
ön planda olduğu 3 farklı kol çeşidi tespit edilmiştir:
ön planda olduğu 3 farklı kol çeşidi tespit edilmiştir:
-Horon tutuşu eller aşağıda (kollar düz)
-Horon tutuşu eller belde (kollar
dirseklerden kırık)
dirseklerden kırık)
-Horon tutuşu eller yukarıda (kollar düz, baş
hizasının üzerinde)
hizasının üzerinde)
—
Günay Güngör, Banu. Rize Yöresi Halk Oyunlarının Hareket Açısından İncelenmesi. Yüksek
Lisans Tezi. İTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2006
Lisans Tezi. İTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2006