Balizade Mustafa Efendi Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

Bâlîzâde Mustafa Efendi (ö. 1073/1662) Osmanlı şeyhülislâmı.

Aslen Kastamonulu olup İstanbul’da doğ­du. Bâlî Efendi adında bir mahalle imamının oğ­ludur. Eserlerinde künyesini Mustafa b. Bâlî b. Süleyman el-İstanbûlî şeklinde ve­rir. İlk tahsilini tamamladıktan sonra Şey­hülislâm Hocazâde Mehmed Efendi’ye in­tisap ederek ondan mülâzim oldu. Ardın­dan müderrisliğe geçti ve Cemâziyelâhir Sitti Ha­tun, Muharrem 1029’da (Aralık 1619) Me­sih Paşa, Safer 1030’da (Ocak 1621) İbra­him Paşa-yı Atık, Şaban 1030’da (Temmuz 1621) Osman Paşa, Şaban 1032’de (Hazi­ran 1623) Ayşe Sultan medreselerine, Cemâziyelevvel 1033’te (Mart 1624) Sahn-ı Semân medreselerinden birine, Cemâzi­yelâhir 1035’te(Mart 1626) Edirne Sultan Bayezid Medresesi’ne müderris oldu. Rebîülevvel 1037’de (Kasım 1627) azledildi ve yeni bir görev için üç yıl kadar bekledi. Zilkade 1040’ta (Haziran 1631) Hâkâniyye-i Vefa Medresesi’ne gönderildi.

Bundan sonra kadılığa geçti. Rebîülevvel 1042’de (Eylül-Ekim 1632) Muharrem 1043’ten (Temmuz 1633) başlamak üzere (tevkit) Medine kadısı oldu ve iki yıl bura­da görevde kaldı. Resmî hizmet süresini tamamlayınca İstanbul’a döndü.[Muhar­rem 1045/Temmuz 1635] Dört yıl herhan­gi bir vazife alamadı. Muharrem 1049’da (Mayıs 1639) Üsküdar kadılığına getirildi. Bu görevi iki yıl sürdü, Rebîülevvel 1051′-de (Haziran 1641) mâzulolup Mudurnu ka­zası arpalık olarak tahsis edildi. Rebîülev­vel 1057’de (Nisan 1647) Bursa kadılığı pâyesiyle Galata kadılığına getirildi. Beş ay sonra azledildi. Rebîülevvel 1058’de (Nisan 1648) Çivizâde Şeyh Mehmed Efendi’nin yerine Rumeli kazaskeri olduysa da üç ay içinde emekliye ayrıldı, kendisine tahsis edilen arpalıklanyla geçindi. Ramazan 1062’de (Ağustos 1652] Hocazâde Mesud Efendi’nin yerine Anadolu kazaskerliğine getirildi. Muharrem 1063’te (Aralık 1652) görevden ayrıldı ve kendisine çeşit­li arpalıklar tahsis edildi.

Mustafa Efendi, 3 Safer 1067de (21 Ka­sım 1656) Hanefî Mehmed Efendi’nin ye­rine şeyhülislâm oldu. Kaynaklarda karakteri ve idari tasarrufları hakkında umumiyetle ra­kiplerinden aktarılan ağır ithamlara yer ve­rilmekle birlikte altı ay gibi kısa bir süre sonra [9 Şaban 1067/23 Mayıs 1657] şeyhülislâmlıktan alınmasının ardında kök­lü ıslahata girişen Vezîriâzam Köprülü Meh­med Paşa’nın icraatına ayak uydurama­masının yattığı anlaşılmaktadır. Bunda Köprülü Mehmed Paşa’nın himaye ettiği Bolevî Mustafa Efendi’yi bu göreve getir­mek istemesinin de rolü vardır. Azlinden sonra kendisine Filibe kazası arpalık veri­lip bizzat oraya gitmesi emredilmişti. Ga­lata kadılığına tayin edilerek on gün kadar bu görevde kalan oğlunun da onunla bera­ber gitmesi ferman olundu. Zilhicce 1067’de (Eylül 1657) kendisine Fi­libe kazası yerine Yanboiu ile Nevâhî kazaları tahsis edildi. Muhar­rem 1069’da (Ekim 1658) arpalıkları Gümülcine ve Vize kazalarına çevrildi. Receb 1072’de (Mart 1662) arpalık olarak yeni­den Ayıntab kazası verildi. 1073 Cemâziyelevvelinde (Aralık 1662) vefat etti. Sütlüce’de medfun olup mezarı kaybolmuş­tur. Mustafa Efendi’nin rakibi olan Karaçelebizâde Abdülaziz Efendi’nin onun hak­kında yazdıkları sonraki tarihçileri de etki­lemiş, aradaki bu çekişmeyi göz ardı eden Naîmâ, azil bahsinde ilmiye tarikinin usul ve merasimine riayet etmeyip lâubalimeş-rep olması, ulemâda bulunması gereken vakar ve metanetten yoksun olması, gö­revlerin tevcihinde çok yanlış davranma­sı gibi konulan öne çıkarmıştır.

Eserleri