İslam Filozofları – Müslüman Düşünürler

Bakıllani Kimdir, Hayatı, Felsefesi, Eserleri, Hakkında Bilgi

BAKILLANÎ ( ? – 1012)

Arap filozof. Eş’arî Okulu’nun görüşlerini “atom” kavramına dayalı yeni bir yorumla sürdürenlerdendir.

Basra’da doğdu, Bağdat’ta öldü. Gerçek adı Ebu Bekr Muhammed b. et-Tayyib el-Bakıllanî’dir. Ailesi, yaşamı konusunda yeterli bilgi yoktur. Ülkesinin ünlü bilginlerinden İbn Mücâhid’den öğrenim görmüş, Ebu’l-Hasan el-Bahilî’den yararlanmıştır. Önceleri İslam dinini ilgilendiren konularda çalışmış, bir süre yazın ürünleriyle ilgilenmiş, daha sonra Şia ve Mu’tezile akımlarının görüşlerini eleştirerek İslam felsefesine girmiştir.

Bakıllanî’nin, İslam felsefesinde yaptığı başlıca yenilik, Eş’arî anlayışına dayanarak Atomculuk’u yorumlaması, Arap dilinde “bölünemeyen en ufak nesne” anlamına gelen “cüz-lâ-yetecezza” adı verilen “atom” kavramından yola çıkıp Tanrı varlığının gerçekliğini kanıtlamaya çalışmasıdır. Bu kanıtlama biçimi özdekten kalkarak, özdek olmayan, sınırsız, engin, aşkın bir varlığa ulaşmayı amaçlayan bir yöntem diye anlaşılmıştır.

Bakıllanî’ye göre, evrende gerçek varlık olarak, yalnız tözler vardır. Somut nesnenin (cism) en ufak öğesi olan bu tözlerin bölünme, daha küçük parçalara ayrılma olanağı yoktur. Bu tözlerin varoluş koşulları ise onlara eklenen ilineklerdir (araz). İlineksiz bir tözün varlığı söz konusu edilemez. Bileşik nesne (mürekkeb cisim) denenler de türlü tözlerin birleşmesinden oluşur. Bu nedenle nesnenin varlığı soyut bir tözle olanaklıdır. Tözlerin varlığı, başka varlığı, yoktan varedici yüce bir gücü gerektirir. Bir töz kendi başına, kendiliğinden var olamaz. Bütün tözler “yaratılmıştır (mahluk). Bu nedenle “atoniun varlığı “mümkün”dür, doğal bir gerekim sonucu değildir. Bir “atoniun daha ufak bölümlere ayrılmayışı, ne-den-sonuç ilişkisi bakımından, kendi kendine yetme-yişinin kanıtıdır. Bu ufak nesneler (atomlar) “bölünebilir” bir yapıda olaydı varoluş nedenlerini de kendilerinde aramak gerekirdi. Oysa, bu bölünemeyiş yüzünden, varoluş nedeni (illiyet) “atoniun dışında, daha yetkin bir güçte aranmalıdır. Bu yetkin gücün “yoktan varedici” bir nitelik taşıması, böyle bir varlığın da Tanrı olması kaçınılmazdır. Tanrı ise, üstün-yüce (müteal) bir varlık olarak, “yaratıcidır. Tanrı’nın bu niteliği, kendi kendinin nedeni olamayan özdeğin yaratıcısı olduğunu kanıtlar. Bu nedenle tözlerin de, onları oluşturan, biçimlendiren ilineklerin de yaratıcısı Tanrı’dır.