BAĞLAM

 

Dilbilimin diğer
bilimsel disiplin ve düşünce sistemlerine armağanı olan bağlam terimi, di­ğer
sosyal bilim disiplinlerinde de, bir lerim veya ifadeye anlamını veren dış
şartları ve çev­reyi dile getirir.

Dilbilimde bağlam, bir
ifade veya metinde belirli bir lingüistik birimi inceleyen ve takip eden
seslerin, kelimelerin veya İbarelerin oluş­turduğu bütün anlamına gelir. Buna
göre, ko­nuşmayı oluşturan ses birimleri kendilerine bi­tişik sesler tarafından
belirlenerek kayıt altına alınırlar. Yani, hangi lingüistik birim olursa ol­sun,
bir lingüistik birimin anlamını belirleyen şey, içinde ortaya çıktığı
bağlamdır. Yine dilbi­limde, dil-dışı unsurlara vurgu yapmak amacıy­la
J.R.Firt, durum bağlamı (context of situati-on) terimini öne sürmüş ve bu deyim
dilbilim­ciler arasında büyük kabul görmüştür. Ona gö­re anlam, İfadelerin
(örneğin seslerin ve keli­melerin) lingüistik özellikleriyle, sözkomısu
lingüistik birimlerin ortaya çıktığı sosyal duru­mun özellikleri arasındaki
kompleks ilişkiler­den doğan şeydir. Dunun bağlamı böylece bir anlamı belirleme
ve ilgili durumsal özellikleri tasnif aracıdır. Dunun bağlamı, dilin içinde yer
aldığı dil-dışı çevredir.

Eğer bağlam kelimesine
akraba bir terimin bulunması gerekiyorsa, bu terim kesinlikle ün­lü Fransız
düşünürü Michel Foucault tarafın­dan stkça kulanılanve işlenen
“söylem” (disco-urse) terimi olmalıdır. Cümlelerin birbirleri­ne
bağlanış tarzlarını içine alan ve cümleden daha fazla bir şeyi ifade eden
“söylem”, “bağlam” ile hemen hemen eşanlamlıdır. Bunun gi­bi
Thomas Kuhıı’un “paradigma” terimiyle “bağlam” terimi
arasında anlam ve fonksiyon özdeşleşmeleri tesbit edilebilir.

“Poppcr
bağlamında veya Kuhn bağlamında konuşmak ya da yazmak” ifadesinde de görül­düğü
üzere, bağlam, genellikle sistematik bir düşünce bütününü ifade eder. Her
düşünce bir bağlam içinde doğar; her düşünce kendi bağlamı içinde anlamlıdır.
Farklı bağlamlarda yer alan düşünceler, farklı doğruluk ve geçerli­lik
ölçülerini gerektirebilirler. Bir düşünceyi, bîr düşünce sistemini anlamanın en
iyi yolu onu kendi bağlamı içinde görmektir. Farklı bağlamlarda yer alan
düşünceler birbirlerine tercüme edilenıcycbilirlcr. Bağkıın, düşünce­nin
düşünce-dışı mekanıdır. Düşünce bu me­kandan koparıldığında (yani bağlamından
ko-parıldığında) anlamını kaybeder. Çünkü belir­li bir bağlamda yer almak
kaçınılmazdır ve bu­nun en tabiî sonucu da cvrensclciliğin (univer-salism)
karşılı olan izafiyelçilik (rclalİvisnı)’-dir.

Hüsamettin ARSLAN[1]