Baba Haydar Camii ve Tekkesi Tarihi, Mimari, Özellikleri, Hakkında Bilgi
Baba Haydar Camii ve Tekkesi, İstanbul Eyüp’te Kanunî tarafından Baba Haydar Semerkandî için yaptırılan cami-tekke.
Eyüp Düğmeciler mahallesinde bulunan yapı başlangıçta mescid-tekke niteliğini taşımaktaydı. Baba Haydar’ın (ö. 1550), memleketi Semerkant’tan İstanbul’a geldiğinde burada bulunan bir kulübede inzivaya çekildiği, ayrıca Eyüp Camii’nde itikâfa girdiği bilinmektedir. Kanunî kendisi için “teberrüken” bu hayır eserini yaptırmışta III. Mustafa devrinde (1757-1774) Eyüp’te Arpacı Mescidi imamı Şeyh Abdullah Efendi, aynı zamanda tekkenin tevhidhânesi olan mescide bir minber ekleyerek burasını camiye dönüştürmüştür. Geçirmiş olduğu çeşitli onarımlara rağmen asıl şeklini koruyan cami-tevhidhâne günümüzde cami olarak kullanılmaktadır. Çevre duvarı ve hazîre dışında kaian bölümler ise ortadan kalkmıştır.
Cami-tevhidhane, moloz taş örgülü duvarların sınırladığı dikdörtgen planlı harim, kuzeyde ve doğuda ahşap duvarlarla kapatılmış son cemaat yeri ve harimin kuzeybatı köşesinde yükselen minareden meydana gelmektedir. Yapı kurşun kaplı ahşap çatı ile örtülüdür. Son cemaat yeri ile harimin girişleri kuzey duvarının doğu kesiminde aynı eksen üzerinde yer almaktadır. Son cemaat yerinin, eliböğründelerin taşıdığı geniş bir saçakla son bulan ahşap kaplamalı cephesi yapıya bir sivil mimari eseri çeşnisi katmakta ve harimin, alttakiler dikdörtgen açıklıkli, kesme taş söğeli, sivri tahfif kemerli ve demir parmaklıklı, üsttekiler sivri kemerli ve alçı revzenli olmak üzere iki sıra halinde düzenlenmiş pencerelerin sıralandığı cepheleri ile tezat teşkil etmektedir.
Son cemaat yerinin üstü, güney yönünde harime açılan kirpi saçaklı, fevkani bir mahfil olarak değerlendirilmiştir. Süsleme olarak mihrabın mukarnasli kavsarası ile harimin çubuklu tavanında yer alan, muhtemelen geçen yüzyılın ikinci çeyreğine ait “Sultan Mahmud güneşi” biçimindeki tavan göbeği kayda değer. Minber ile vaaz kürsüsü sonradan yapılmıştır. Son cemaat yerinden geçilen minarenin almaşık örgülü, kare planlı kaidesi ile köfekiden örülmüş baklavalı pabucu ilk inşa dönemine, yuvarlak gövde ile basit demir parmaklıklı şerefesi ise
XVIII. yüzyıldaki bir onanma aittir. Avlunun doğu yönündeki merdivenli girişin solunda hazîre duvarında, Baba Haydar Semerkandrnin kabrine bakan kitabeti bir niyaz penceresi vardır.
Diyanet İslam Ansiklopedisi