Aziz İdris Bey Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

AZİZ İDRİS BEY (1840-1878)

Osmanlı hekimi. Tıbbiye’de öğretim dilinin Türkçe olmasını sağlamış, Osmanlı Tıp Derneği’ni kurmuştur.

İstanbul’da doğdu, aynı kentte öldü. Ailesi Kırım’dan geldiği için Kırımlı Aziz Bey diye bilinir. Askeri Tıbbiye’yi 1866’da kolağası (kıdemli yüzbaşı) rütbesiyle bitirdi ve o yıl iç hastalıkları dersinin “muallim muavini” (profesör yardımcısı) oldu. Birkaç ay sonra da, yeni açılan Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye’ ye müdür atandı. Ayrıca “emraz-ı umumiye” (genel hastalıklar), “kimya-yı tıbbî” (tıp kimyası) ve “hikmet-i tabiiye” (fizik) dersleri veriyordu. 1862’de, daha Tıbbiye’de öğrenciyken birkaç arkadaşıyla birlikte kurduğu “Cemiyet-i Tıbbiye-i Osmaniye”ye (Osmanlı Tıp Demeği) 1873’te genel yazman, ertesi yıl başkan seçildi. 1877’de de Kızılay’ın başkanlığını üstlendi.

Tıbbiye-i Mülkiye’nin kuruluşu sırasında Türkçe öğretime geçilmesi için çaba gösteren Aziz İdris Bey, okulun yöneticisi olarak, kendi derslerinde uyguladığı bu ilkeyi genelleştirmeyi başardı. Bu denemenin olumlu sonuçlanması üzerine, o güne değin Fransızca öğretim yapan Askeri Tıbbiye de 1871’den başlayarak Türkçe öğretime geçti.

Aziz İdris Bey, tıp okullarında uzun yıllar okutulan ders kitapları yazmıştır. İlk Türkçe kimya kitaplarından biri olan Kimya-yı Tıbbî’nin birinci cildi ametallere, ikinci cildi ise metallere ayrılmıştır. Yabancı dillerden alman teknik terimleri Türkçe’nin fonetiğine uygun olarak yazan Aziz İdris Bey’in anlatımı da oldukça sadedir. 1871’de basılan İlm-i Emraz-ı Umumiye, hastalıkların tanımı, nedenleri, belirtileri ve teşhis yöntemlerinin yanı sıra, ırklar, yetenek, huy ve beceri üstüne kimi genel bilgileri de kapsar. Kitabın sonuna ayrıca bir “Feth-i meyyit” (otopsi) bölümü ekleyerek otopsi tekniğini açıklayan Aziz İdris Bey, bir tıp sözlüğünü de ortak bir çalışma sonucu Lugat-ı Tıbbiye adıyla Türkçe’ye çevirmiştir.

•    YAPITLAR (başlıca) : Kimya-yı Tıbbî, 1868; İlm-i Emraz-ı Umumiye, 1871.

•    KAYNAKLAR: S. Berktöre, “Kırımlı Dr. Aziz Bey”, Kırım Mecmuası, (5), 1957; K.İ. Gürkan, “Kırımı Aziz” 14 Mayıs Tıbbiyeliler Bayramı, 1941.

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi