Tarihi Eserler

Ayrılık Çeşmesi Mezarlığı Nerede, Tarihi, Özellikleri, Hakkında Bilgi

Ayrılık Çeşmesi Mezarlığı, İstanbul Kadıköy’de bir mezarlık.

Ayrılık Çeşmesi Mezarlığı Kadıköy’de Rasimpaşa mahallesindedir. Kadıköy’den Acıbadem’e giden yoldan başlamakta ve tren hattına paralel olarak Ayrılık Çeş­mesi ve Namazgahı yanında İbrahimağa ve Koşuyolu dönemecinde sona er­mektedir. Bu şekilde adını da alt başın­daki çeşme ve namazgahtan almakta­dır. Ayrılık Çeşmesi Mezarlığı, 1934’te basılan İstanbul Rehberi’nüekl harita­ya göre (pafta: 291, Ayrılık Çeşmesi so­kağı ile Taşköprü caddesi ve bu cadde ile Hasanpaşa mezarlık sokağı arasın­da bulunan iki ayrı yapı adasında iki par­ça halinde uzanıyordu. Bu mezarlığın gerçek durumu ve yayıldığı saha, 1334 (1918) yılında İstanbul Şehremaneti ta­rafından hazırlanan 1: SOOO’lik harita­ların Kadıköy paftasında görülebilir. Pervititch’in sigorta planlarında da aynı kab­ristanın daha sonraki durumu işaret­lenmiştir.

Ayrılık Çeşmesi Mezarlığı, Üsküdar’dan başlayarak Kadıköy üzerinden Kıziltop-rak’a kadar uzanan Büyük Karacaahmet Mezarlığı’nın bir bakıma son önemli ucu­dur. Anadolu yakasının bu çok geniş sa­haya yayılan mezarlığı, Sbrahimağa de­resine inen yamaçta bir bölüme sahip olduktan sonra ayrı adlar alarak arada boşluklar ile tarihî Bağdat yolu boyunca devam eder. Önce İbrahimağa, daha aşa­ğıda Saraçlar Çeşmesi mezarlıkları bu uçta sıralanırlar. Bağdat yolunun önem­li menzil yerlerinden biri olan Ayrılık Çeş­mesi ve Namazgahı ‘ndan itibaren de hafif bir yokuş şeklinde yükselen arazi­de, Bağdat yolunun iki yanında Ayrılık Çeşmesi Mezarlığı uzanıyordu. Eski adı ile Hünkâr İmamı semtine giden Acıba­dem yolunu atladıktan sonra ise tekrar aşağıya inen yamaçta Söğütlüçeşme, da­ha ileride Mahmudbaba mezarlıkları bu­lunuyor, Yoğurtçu deresinden sonra da

yine küçük bir mezarlık yer alıyordu. Son otuz kırk yıl içinde hiçbir iz kalmamaca­sına yok edilen bu kabristanlardan İb­rahimağa Mezarlığı’nın büyük parçası İle Saraçlar Çeşmesi, Söğütlüçeşme ve Yoğurtçu deresi Taşköprü mezarlıkları artık kalmadığı gibi Ayrılık Çeşmesi Me-zarlığı’nın da yalnız bir parçası müsta­kil bir mezarlık halinde iskân bölgesinin içinde bulunmaktadır.

Ayrılık Çeşmesi Mezarlığı’nın Haydar­paşa demiryolu yapıldıktan sonra ko­runması için etrafı duvarla çevrilmişti. Ancak bilhassa 1960’lardan itibaren bu mezarlığın içine yerleşen gecekondular hızla ağaçlan ve mezar taşlarını tahrip etmeye başlamışlar ve neticede Acıba­dem caddesinden inerken sağ tarafta kalan bölüm on yıl içinde tamamen yok olmuş, yalnız bir aralıkta nasılsa kalabi­len son üç dört mezar taşı da 1980’e doğru kaybolmuştur. Bugün Ayrılık Çeş­mesi Mezarlığı’nın bu parçasından hiç­bir iz veya kalıntı yoktur. Sadece gece­kondular arasında duran bir iki servi ağacı evvelce burada mezarlık bulundu­ğunun son işaretleridir. Ayrılık Çeşmesi Mezarlığı’nın tren yolu tarafındaki di­ğer parçası da aynı duruma girmekte, hatta içine gecekondular yapılmakta iken Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu’nun 1970-1975 yıllarında müdaha­lesiyle bir dereceye kadar kurtarılmıştı. Kurum buradaki gecekonduları yıktır­mış, toprağı kazarak birçok gömülmüş veya kırık şâhideyi bulmuş, bunlardan dikilebilenleri yeniden diktirtmiş ve me­zarlığın cadde sınırı boyunca da demir parmaklık taktırtmiştı. Ayrılık Çeşmesi Mezarlığı ile tren yolu arasında kalan yapı adasındaki parsel sahipleri bu dü­zenlemeden pek hoşnut olmamışlar ve yersiz ihbarlarla çalışmaları engelleme­ye gayret etmişlerdir. Günümüzde bu mezarlık parçası yine sahipsiz olduğun­dan tahribe uğramaktadır.

Ayrılık Çeşmesi Mezarlığı’nda Acıba­dem caddesi başında, etrafı tuğladan duvarla çevrili bir sofadan başka pek çok tarihî şahsiyetin adlarını veren me­zar taşları bulunmaktadır. Bunlardan ba­zıları Mehmed Râif Bey tarafından ya­yımlanan kitapta yer almıştır.

Ayrılık Çeşmesi Mezarlığı’ndaki Kabir­ler: Ayrılık Çeşmesi Mezarlığı’nda genellikle saraya mensup kişilerin kabirleri bulunmaktadır. Bugün pek az bir parça­sı kalan mezarlıkta mevcut mezar taş­ları da yarı yarıya gömülmüş, bir kısmı parçalanmış, büyük bir kısmı da otlar ve dikenler arasında kaybolmuş durum­dadır. Bunlardan tesbit edilebilen bazı­larının sahiplerinin unvan ve meslekle­riyle vefat tarihleri aşağıda belirtilmiş­tir: Darphâne-i Âmire kâtiplerinden Dâvud İsmail Efendi (1192/1778), Halep kadısı Kethüdâzâde Mustafa Sâdık Efen­di (1197/1783), Çuhadâr-ı Hazret-i Şehriyârî Ahmed Ağa (1211/1796-97), Ta-tarpazarcıklı Bostanzâde Elhâc Meh­med Ağa (1220/1805-1806), Sakabaşı Mehmed Ağa (1232/1816-17), Enderun ağalarından Ali Ağa (1233/1817-18}, Sarây-ı Atık aşçıbaşılarından Ebûbekir Ağa (1234/1818-19), Hâcegân-ı Dergâh-ı Hümâyun’dan Esad Efendi (1234/1818-19], Haseki ağası Mustafa Ağa [1237/1821-22), Hâcegân-ı Dîvân-ı Hümâyun’dan defterdâr-ı şıkk-ı evvel mektupçusu Seyyid Hafız Halil Efendi (1239/1823-24), Sultanahmed kâtibi Elhâc İbrahim Bey (1240/ 1824-25), Dergâh-ı Muallâ kapıcıbaşıla-rından Hacı İbrahim Ağa (1244/1828-29!, hanımı ve cariyesi Ayşe Hanım, Va­lide Sultan Kethüdası Yûsuf Ağa’nın et-bâindan sabık Sikke Nâzın Mehmed Ağa (1250/1834-35), Maliye Hazîne-i Celîlesi muhasebecisi Emin Bey (1250/1834-35), Maliye Nezâret-i Celîlesi Âmedî Kalemi mukabelecisi Ahmed Cemil Bey (1250/ 1834-35), Bursa Kadısı Yazıcı Mehmed Efendizâde İbrahim Efendi (1252/1836-37), Tarik-i Aliyye-i Nakşibendiyye’den Şeyh Mehmed Çan Efendi (1259/1843), ulemâdan Seyyid Ahmed Efendi 11281/ 1864-65), Ruûs-ı Hümâyun kesedarı Şâkir Şevki Efendizâde ve Rumeli beyler beyi pâyeli Kütahya Kaymakamı Mehmed Nebil Paşa (1281/1864-65), Defter­dar Şükrü Efendi (1283/1866-67), Şarây-ı Hümâyun serhalifesi Hacı Rifat Efendi (1287/1870-71), sudûr-i izamdan relsül-müneccimîn ve hey’et-i a’yân a’zâ-yi kirâmından Elhâc Seyyid Ahmed Tâhir Efendi (1297/1880), Sefâin-i Bahriyye-i Osmâniyye kaptanlarından Seyyid Meh-med Vâsıf Efendi (1311/1893-94), Sul­tan Mustafa silâhtan Ahmed Bey’in te-berdarı… (tarihi okunamadı).

Bu kısa liste. Ayrılık Çeşmesi Mezarlığı’nın XVIII. yüzyılın sonlarına doğru te­şekkül ettiğini ve XX. yüzyıl başlarına kadar buraya defin yapıldığını göster­mektedir.

Diyanet İslam Ansiklopedisi