Aydınlık Feneri Nedir, Ne Demek, Mimaride Kullanımı

Aydınlık Feneri, Yapıların tepeden gün ışığı almasını sağlamak üzere örtü sistemine yerleştirilen ışıldık.

Avrupa dillerinde Latince kökenli lanterna, laterna (fener, fanus) kelimesiyle adlandırılan bu yapı unsuru, genellikle kubbe tepelerinde yer alan çokgen plan­lı bir baca veya küçük bir kule şeklinde­dir. Aydınlık feneri Anadolu Selçuklu mi­marisinde ayrı bir önem taşır. Dışa açık­lığı az, pencereleri küçük ve dar olan Sel­çuklu yapılarının iç mekânları gündüz dahi loştur. Bu loşluğu ekonomik bir şe­kilde gidermek için tepeden gelen gü­neş ışığını yapının merkezî bir noktasın­dan içeriye almak gerekmiş ve böylece aydınlık feneri doğmuştur. Rönesans’tan itibaren Batı mimarisinde de yaygın ola­rak kullanılan aydınlık feneri zaman za­man evlere de uygulanmış olmakla be­raber genellikle hamam, han, zaviye, şifahâne, medrese ve nadiren cami gibi büyük programlı yapılarda gelişmiştir. Daha çok cephelerinde pencereler bulu­nan üstü kapalı kuleler şeklinde yapıl­dığı görülmekte, üstü tamamen cam kaplı basık bir kasnak şeklinde olanları­na da rastlanmaktadır. Cephedeki pen­cerelerin büyümesiyle zamanla fonksi­yonunu kaybeden ve klasik Osmanlı ca­milerinde yerini kasnak pencerelerine, hamamlarda da genellikle filgözü ışıklıklara bırakan bu eleman, hanlarda ve bazı sivil yapılarda yaşamaya devam et­miştir. İznik’te Nilüfer Hatun İmareti, Edirne’de Eskicami ve Sultan Bayezid Şifahânesi, Bursa’da Yeşilcami, Konya’da Meram Hamamı, İstanbul Sultanahmet’­te Ayasofya Hamamı (Haseki Hamamı), Be­şiktaş Sahilsarayı, Süleymaniye ve Fâtih medreseleri, Topkapı Sarayı Bağdat Köş­kü ve Buda’da (Budapeşte) Gülbaba Tür­besi, aydınlık feneri olan yapılardan ba­zılarıdır.

Diyanet İslam Ansiklopedisi