Ayasofya Sıbyan Mektebi Tarihi, Mimari, Özellikleri, Hakkında Bilgi

Ayasofya Sıbyan Mektebi, Sultan I. Mahmud tarafından inşa ettirilen şadır­van, kütüphane ve aşhane-imaret ile bir­likte 1155 (1742) yılına doğru yaptırıl­mıştır. Üzerinde kesin inşa tarihini bil­diren bir kitabe yoktur. Ancak eski bir destanda şadırvanın güzelliği övülürken beraberinde sıbyan mektebinin de adı geçmektedir:

Bahtı müsait, kevkeb gi­bi
Su kandırır çeşme gibi
Hem yanı­na kıldı bina
Sıbyan nâzik mektebi

Misli yok devran içinde
Su çağlar her an içinde
Tâlim için dolu sıbyan
Mekteb-i irfan içinde.

Müstakil bir bina olarak Ayasofya’nın güneybatı tarafındaki avluda yaptırılan sıbyan mektebi, muntazam taş ve tuğla sıraları halinde yapılmış küçük ve zarif bir binadır. Bu çeşit mekteplerin çoğun­da görüldüğü gibi iki katlı olarak inşa edilmiştir. Alt zemin katının yarısı iki ke­merle dışarı açılan bir mekân halinde­dir. Bugün camekânla dışarısı ile bağ­lantısı kesilmiş olan bu mekânın hangi gaye ile yapıldığı bilinmemektedir. An­cak son devirde burası kahvehane ola­rak kullanılıyordu. Zemin katın diğer yarısı bevvâb odası olmalıdır. Taş merdivenle ulaşılan yukarı kat kare bir me­kân olup üç cephesinde üçer pencere ile bol ışık almaktadır. Üstü, kasnağında pencereleri olan bir kubbe ile örtülü­dür. Merdivene komşu olan duvarda ise bir ocak bulunmaktadır.

1923-1928 yılları arasında düzenlen­diği anlaşılan “Mekâtib-i Vakfiyye Cedveli” başlıklı bir sıbyan mektepleri liste­sinden anlaşıldığına göre, o tarihlerde burası Muhâsebe-i Umûmiyye tarafın­dan imama kiraya verilmiş olduğundan mesken olarak kullanılıyordu. Ayasofya Sıbyan Mektebi caminin müzeye çevril­mesinden sonra bir süre büro olarak kullanılmış, sonraları da lojman haline getirilerek Ayasofya Müzesi müdürüne tahsis edilmiştir. Şimdi ait katı kütüp­hanedir.

Ayasofya Sıbyan Mektebi, İstanbul’da­ki bu çeşit eserler arasında klasik devir­den sonra yapılanların en güzellerinden biridir.

Diyanet İslam Ansiklopedisi