Ayasofya Kütüphanesi Tarihi, Mimari, Özellikleri, Hakkında Bilgi

Ayasofya Kütüphanesi, Ayasofya Ca­mii içinde Sultan I. Mahmud tarafından kurulmuştur. Gerek mimarisi gerekse zengin koleksiyonu ve devrine göre ge­niş personel kadrosuyla dikkati çeker. Kütüphanenin vakfiyesi 1152 Şevvalin­de (Ocak 1740) hazırlanmış (VGMA, Ka­sa, nr. 47] ve kitapların bir kısmı da aynı yılın Şaban ayında temin edilmişse de (TSMA, nr. D 1067! açıiış merasimi an­cak 24 Muharrem 1153 (21 Nisan 1740) tarihinde yapılabilmiştir. I. Mahmud’un da hazır bulunduğu bu merasimde Buhârî hatmedilip duası yapılmış, kütüphane muhaddis ve müfessirleri tarafın­dan birer açılış dersi verilmiş ve Ayasofya vaizinin vaazından sonra da dua edil­miştir. Açılış merasiminin ardından pa­dişah-kütüphane görevlilerine ihsanlar­da bulunmuştur.

Ayasofya Kütüphanesi’nin açılışı halk arasında da akisler uyandırmıştır. Nite­kim kütüphaneyle İlgili olarak yazılan bir destanda özellikle kütüphane yapısı­nın tezyinatı üzerinde durulmuş ve her­kesçe beğenildiği ifade edilmiştir. I. Mahmud, kütüphaneyi açılışından sonra da çeşitli vesilelerle ziyaret edip hâfız-ı kütüb’lere, kütüphane hocalarına, mücellit ve müstahfızlara hediyeler vermiş­tir (TS M A, nr. D 1067, vr. 83, 16a, 193).

Tarihçi Subhî Mehmed’in naklettiğine göre Ayasofya Kütüphanesi kurulduğu zaman 4000 eserden oluşan değerli bir koleksiyona sahip bulunuyordu. Bu ko­leksiyonun bîr bölümü Hazîne-i Âmire”-den gelen, bir diğer önemli bölümü de sadrazam, şeyhülislâm, Dârüssaâde ağa­sının ve diğer devlet adamlarının I. Mahmud’a hediye ettikleri kitaplardan mey­dana geliyordu. Kütüphaneye konulan kitapların büyük bir titizlikle hazırlanmış katalogunda I. Mahmud’un bu kütüp­haneyi kurmasıyla ilgili bir giriş ve Ha­remeyn müfettişinin, Anadolu ve Rume­li kazaskerlerinin tasdik mühürleri var­dır (Süleymaniye Ktp., Ayasofya, Kata­log nr. 1). Ayasofya Kütüphanesi’nin da­ha sonraki yıllarda hazırlanmış katalog­larından bu kütüphanenin koleksiyonu­nun gayet dikkatli korunduğu anlaşıl­maktadır (Süleymaniye Ktp., Ayasofya, Katalog, nr. 2-3). Ayasofya Kütüphane­si’nin Osmanlılar döneminde hazırlanmış dördü yazma, biri basma beş kata­logu vardır.

Ayasofya Kütüphanesi diğer Osmanlı kütüphanelerine oranla oldukça geniş sayılabilecek bir personel kadrosuna sa­hipti. Bunlar altı hâfız-ı kütüb, bir müceilit, bir kâtib-i kütüb” ve tatbıki-i kütübden başka Buhâri okuyanların hangi sayfalara geldiklerini takip ve tesbit için iki noktacı, kütüphanenin temizliği ve korunmasıyla görevli iki müstahftz, iki bevvâb, üç ferrâş, bir mâni’u’n-nuküş, kütüphanenin tamiriyie görevli iki meremmetçi, bir kurşuncu ve kütüphaneyi güzel kokması için buhurlayacak bir buhurcudan İbaret olmak üzere yirmi iki kişi idi. Bu kütüphanede çalışan perso­nele diğer kütüphane görevlilerine göre oldukça yüksek ücretler tayin edilmişti.

Ayasofya Kütüphanesi’nde, daha ön­ce birkaç kütüphanede başlamış bulu­nan “kütüphanede Öğretim” düzenli bir hale getirilmiştir. Kütüphaneye tayin edi­len dersiam, muhaddis ve şeyhülkurrâ haftanın belli günlerinde öğrencilere ders okutmaktaydılar. Bu derslere devam ede­cek öğrencilere de kütüphane vakfiye­sinde belli bir ücret tayin edilmişti.

Ayasofya Kütüphanesindeki kitaplar 1968 yılında Süleymaniye Kütüphanesi’ne nakledilmiştir.