Ayan Meclisi – Heyet-i Ayan

Ayan Meclisi ya da Heyet-i Ayan, Osmanlı Devleti’nin Meşrutiyet sistemi içinde bir Senato veya bir Üst Kamara benzeri bir kurum olup, Meclis-i Mebusan (seçilmiş milletvekilleri) ile birlikte Meclis-i Umumî’yi (Genel Meclis) meydana getiren ve 23 Aralık 1876 tarihli Kanûn-ı Esâsî’ye (Anayasa) göre kurulmuş yasama organıdır.

Osmanlı Devletinde 23 Aralık 1876’daki Kanun-i Esasi’ye göre, Meb’usan Hey’eti ile birlikte Meclis-i Umumi’yi meydana getiren hey’et. Hey’et-i Ayan da denilmektedir. Hey’et-i Ayanın üye sayısı Hey’et-i Meb’usanın üye sayısının üçte birini geçmezdi. Ayan olabilmek için, eserleriyle, hizmetleriyle tanınmak ve kırk yaşını doldurmak gerekliydi. Hey’et-i Ayana giren bir üyenin üyelik hakkı hayatı boyunca devam ederdi. Meb’usan Hey’eti toplanmadıkça, Ayan Hey’eti de toplanamazdı.

Fevkalade hallerde padişahın isteği veya mebusların salt çoğunluğunun yazılı isteği ile meclis vaktinden önce açılabilirdi. Ayan Hey’eti, Meb’usan Hey’etince kabul edilip kendisine gönderilen kanun ve bütçe tasarılarını Madde madde inceler, uygun olmayan maddeleri tespit ederek düşüncesini belirtirdi. Burası da, ya tamamen reddeder veya değiştirir, yahud düzeltilmesi için Meb’usan Hey’etine geri gönderirdi. Kabul ettikleri tasarıları tasdik ederek sadrazama gönderirlerdi.

İlk Ayan Hey’eti 19 Mart 1877 Günü Sultan Abdülhamid Han tarafından Dolmabahçe’nin büyük salonunda meclisin açılması ile vazifeye başladı. Padişah tarafından tayin edilen bu hey’etin, 27 üyesi vardı. Ayan Hey’eti çalışmalarına bir sene kadar devam etti. Meb’usan Meclisinin faaliyeti, bu meclisin çoğunluğunun Türk olmayan azınlıkların elinde olması sebebiyle 13 Şubat 1878 tarihinde Sultan Abdülhamid Han tarafından durdurulunca, Ayan Hey’eti İkinci Meşrutiyetin ilanına kadar (1908) harhangi bir vazife görmedi. Fakat üyeleri hiçbir göreve tayin edilmediler ve normal maaşlarını aldılar.

İkinci defa meclis açıldığı zaman bu heyetten hayatta yalnız üç kişi kalmıştı. Kanun-i Esasi’de 1909’da yapılan değişikliklerle, her konuda yasa teklifi yetkisini elde eden Ayan Meclisinin hukuki varlığı Osmanlı Devletinin ortadan kalkmasıyla son buldu.

I. Meşrutiyet İlk Ayan Meclisi Üyeleri

1     Server Paşa                         Başkan
2     Ahmed Arifi Paşa                  Başkan vekili
3     Mustafa Nuri Paşa                 Sır Katibi
4     Hasan Rıza Paşa                    Serasker
5     Namık Paşa     Müşir
6     Kayserili Ahmed Paşa              Kâptan-ı Derya
7     Abdurrahman Sami Paşa    
8     Kabulî Paşa    
9     Halet Paşa                             Hicaz Valisi
10     Derviş Paşa                          Ankara Valisi
11     Moralı İbrahim Paşa                Bahriye Nazırı
12     Ahmed Celâl Paşa                  M. Reşit Paşazade
13     Tahir Paşa    
14     Marko Paşa                          Tıbbiye mektebi nazırı
15     Uryanizade Ahmed Esad Efendi    
16     Amasyalı Halil Efendi               Fetva Emini
17     Hacı Tahir Efendi                   Meclis-i Maarif başkanı
18     M. Arif Efendi                        Devlet şûrası eski üyesi
19     Rıza Efendi                           Temyiz mahkemesi eski üyesi
20     Bağdatlı Emin Efendi               Devlet Şûrası üyesi
21     Yorgaki Efendi                       Devlet Şûrası üyesi
22     Daviçon Efendi                      Devlet Şûrası üyesi
23     Serviçen Efendi                     Tıbbiye mektebi memurlanndan
24     M. Emin Bey                          Eski Mabeyn başkatibi
25     M. Tevfik Bey                        Eski Deâvî (Adalet) nazırı
26     Düzoğlu Mihran Bey                Devlet şûrası üyesi
27     Aristarki Logofet Bey              Devlet şûrası üyesi
28     Said Halim Paşa    
29     Damat Mahmud İbrahim Paşa    
30     Kostaki Musurus Paşa              Londra büyükelçisi
31     A. Hilmi Efendi                      Temyiz hukuk dairesi başkanı
32     Kostaki Antopulos Efendi        Temyiz Mahkemesi üyesi
33     Salim Efendi                          Kastamonu Mebusu

Kaynaklar: Yeni Rehber Ansiklopedisi & Vikipedia